– Thanh ơi, nhà trai tới ngõ mà sao giờ vẫn còn ở đây?
Thanh ngẩng mặt lên mỉm cười nhìn bà Cố: cháu tranh thủ tát nước mạ bà ơi, nhà trai tới nói chuyện với bố mẹ cháu là chính, giờ cháu về đây ạ.
Bà Cố nhìn theo Thanh lắc đầu: thiệt tình con bé này…ngày dạm ngõ mà vẫn còn vác thau đi tát nước. Làm thì cả năm cả đời, cưới chỉ có một lần mà thôi, chuyện hệ trọng phải đặt lên hàng đầu chứ?
Thanh bấy giờ đã 23 tuổi. Hôm nay nhà trai sẽ mang trầu cau tới dạm ngõ bàn bạc chuyện đám cứoi cho cô và Tân.
Thanh rảo bước về nhà, vừa thấy Thanh về tới đầu ngõ Tân vội chạy ra đỡ gầu cho cô: em về muộn quá, mọi người đến nãy giờ rồi, mau rửa ráy tay chân, thay bộ đồ mới rồi lên nhà ra mắt bố mẹ chồng.
Thanh mỉm cười, cả làng này ai mà chả biết mặt Thanh, bố mẹ chồng cũng đâu lạ mặt cô mà cần phải ra mắt nữa. Tuy nhiên ngày hệ trọng nên cô lập tức sửa soạn tươm tất rồi ra bưng trà hầu nước cho ông bà bố mẹ hai bên.
Chuyện cưới xin của cả hai đươc quyết định nhanh chóng, vài tháng sau Thanh theo chồng. Gia đình chồng thương cô con dâu hiền lành và chăm chỉ, chồng cô thì khỏi nói, anh thương thầm cô từ bao năm nay. Trước đây anh biết cô có bạn trai nên chỉ lặng lẽ đứng nhìn chứ không dám ngỏ lời. Thế rồi đùng một cái người yêu của Thanh hi sinh, cơ hội cho anh mới đến.
Thanh là cô gái xinh đẹp. Cô sinh hoạt trong đội văn công. Trước đây Tân mê mẩn tiếng hát của Thanh nên cứ có dịp lại tranh thủ lán lại nghe cô hát. Cứ như thế anh thương thầm cô gái nhỏ từ lúc nào không hay. Điều đáng tiếc chính là Thanh đã có người yêu từ trước. Người yêu cũ của Thanh là Thuật. Cậu ta cũng cùng đội văn công với cô. Tuy nhiên hơn 3 năm trước cậu ta nhập ngũ.
Thuật là chàng thanh niên ưu tú, ưu tú cả về ngoại hình cũng như giọng hát và trí thông minh. Chỉnh bởi vậy mà Thuật có rất đông các cô gái ái mộ. Thuật chọn yêu Thanh đúng một cặp trai tài gái sắc. Thời ấy cậu được cử đi liên xô theo học nhưng không hiểu sao lại từ bỏ rồi nhập ngũ.
Thuật đi, Thanh buồn. Cô hay ra cái giếng nơi hai người vẫn thường hẹn hò và hát hò cùng nhau ngồi ngẩn ngơ nhìn bóng mình dưới nước. Thuật nói Thanh cứ chờ anh vài năm, anh về rồi cả hai làm đám cưới. Thời gian anh đi, cô cũng qua lại nhà anh, coi bố mẹ anh như người thân trong gia đình.
Nửa năm sau, tin dữ truyền về làng. Người ta bàn tán, người ta truyền tai nhau cái tin Thuật hi sinh khi làm nhiệm vụ bị trúng bom tan xác.
Đau đớn và tuyệt vọng, Thanh ngã quỵ.
Tân biết tin chạy tới cái giếng nước tìm Thanh. Anh biết cú sốc ấy quá lớn với Thanh. Anh cũng lo Thanh làm chuyện dại dột.
Quả nhiên đúng như dự tính, Thanh gục cạnh cái giếng khóc ngất. Anh phải khó khăn lắm mới khuyên Thanh bình tĩnh trở lại.
Chuyện qua đi, Thanh vẫn qua lại nhà Thuật. Tuy Thuật hi sinh nhưng ai cũng thấy tình yêu Thanh dành cho cậu lớn đến thế nào. Cứ như thế, một năm trôi đi rồi tới hai năm trôi đi, cô âm thầm lặng lẽ lẻ bóng một mình.
Tân yêu Thanh và ngày càng yêu nhiều hơn. Anh mở lời với Thanh mấy lần nhưng cô đều từ chối. Anh hiểu người con gái nặng tình nặng nghĩa ấy nên lặng lẽ đứng bên cuộc đời cô.

Bố mẹ Thuật thương Thanh. Họ khuyên cô hãy mở lòng với người khác bởi con gái có thì. Thanh đáp: bác không muốn cháu qua lại như người trong nhà nữa hay sao?
– Không! Ý bác là cháu hãy tìm hạnh phúc cho riêng mình, đừng vì thằng Thuật mà đau lòng như thế. Nó hi sinh rồi. Nếu ở trên trời thấy cháu hạnh phúc nó cũng mỉm cười mãn nguyện.
Thanh khóc. Họ thương Thanh rất nhiều nên quyết định nhận cô là con gái. Họ cũng biết tình cảm Thanh dành cho Thuật nhiều đến thế nào. Nếu không thế thì tại sao hơn 2 năm trời Thuật hi sinh cô ấy vẫn qua lại như con cái trong nhà. Họ cũng nhìn ra tình cảm Tân dành cho Thanh. Ở cái làng này, không chỉ họ biết mà cả làng đều biết Tân thương Thanh đến nhường nào.
Thanh dần nguôi ngoai nỗi nhớ Thuật. Cô từ bỏ đoàn văn công bởi mỗi lần đi hát cô lại càng nhớ Thuật da diết. Tân xin cho Thanh vào hợp tác xã làm cùng mình. Hai người thường xuyên gặp nhau rồi cuối cùng Thanh cũng mở lòng.
Tân mừng lắm nhưng vì tôn trọng yêu cầu của Thanh nên cậu chờ đúng sau ngày giỗ 3 năm của Thuật mới bàn với Thanh chuyện cưới hỏi. Với Thanh cậu đã sống hết mình.
Đám cưới diễn ra trong niềm hân hoan của hai gia đình. Ngày cưới bố mẹ Thuật cũng tới, họ còn tặng quà cưới cho đôi vợ chồng trẻ. Ai ai cũng mừng cho Tân và Thanh.
Trớ trêu thay, hai tháng sau đám cưới của Thanh và Tân thì xảy ra chuyện bất ngờ. Hôm ấy Thanh cùng mấy chú trên hợp tác xã đi kiểm tra lúa. Lúc cô đang lúi húi giữa cánh đồng thì nghe tiếng thằng bé chăn trâu bên bờ mương gọi lớn: mọi người ơi, anh Thuật về rồi.
Tim Thanh như ngừng đập. Cô định thần lại rồi ngước mắt lên nhìn mọi người. Cái làng này chỉ có người yêu cũ của Thanh tên Thuật mà thôi. Một người lên tiếng: ối dào, chắc là tụi trẻ trâu nói bậy bạ chứ giấy báo tử gửi về nhà cả ba bốn năm rồi. Chiến trường bom đạn oanh tạc như thế, cái làng này bao năm qua đã ai có giấy báo tử mà sống sót trở về đâu?
Bác ấy nói đúng bởi lẽ đơn vị gửi giấy báo tử về tận nhà thì thông tin hoàn toàn chính xác. Trước đây Thanh cũng từng nghĩ rằng có sự nhầm lẫn và từng mong có phép màu. Đáng tiếc bao thế hệ ngã xuống vì nước, đã có ai may mắn trở về?
Cô hít một hơi thật dài rồi tiếp tục công việc đang dang dở.
Buổi trưa, Thanh về nhà, trên đường đi người ta kháo nhau chuyện Thuật trở về. Thanh nghe 1 người nói còn không tin, giờ vài người nói thì càng nhen lên niềm tin vào sự thật rằng Thuật còn sống.
Cô rướn người đạp nhanh bàn đạp hướng thẳng đường về nhà Thuật mà đi tới.
Từ phía xa Thanh nhìn thấy nhà Thuật đông kín người. Tim Thanh đập loạn xạ: đúng rồi, anh Thuật trở về rồi. Anh ấy còn sống.
Nụ cười trên môi Thanh bỗng ngưng lại khi cô giật mình nhớ tới mình đã là vợ của Tân. Tự dưng nỗi đau cứ nhen nhóm dần trong con tim đang vừa mừng vừa hận, Thanh gạt nước mắt quay đầu xe đạp thẩng về nhà chồng.
Tân hôm nay về nhà sớm, anh hay tin Thuật còn sống và trở về. Lúc biết tin anh mừng lắm nhưng rồi nghĩ tới Thanh anh lại thấy đau lòng.
Thanh về, khuôn mặt buồn man mát. Tân dắt xe cho vợ rồi nhắc khéo: em về rồi thì rửa mặt cho mát. Cơm nước xong chúng mình qua thăm cậu Thuật.

Thanh ngước mắt nhìn chồng hơi lúng túng: em…
– Đừng nghĩ nhiều! Cậu ấy sẽ hiểu cho em.
Tân nắm bàn tay Thanh siết chặt như thể sợ nới lỏng tay ra cô gái này sẽ nhanh chóng biến mất. Thanh e dè: em là vợ của anh, chuyện ấy mãi mãi không thay đổi.
Con tim Tân bấy giờ vui mừng khôn siết. Anh mỉm cười: em đừng nghĩ nhiều, vợ chồng với nhau mà, nhanh lên, chúng mình tranh thủ sang nhà chúc mừng cậu Thuật.
Ông Mai(bố chồng Thanh) cũng vừa về nhà. Ông mặt mày rạng rỡ khoe các con: hai đứa biết gì chưa? Thằng Thuật ấy vậy mà sống sót trở về. Đúng là ông trời có mắt mà. Bố mẹ nó phen này chắc ăn mừng cả tuần mất. Mấy đứa cũng tranh thủ sang chia vui đi.
Ông vô tư bao nhiêu thì lòng Thanh lại nặng trĩu bấy nhiêu. Chuyện tình cảm của đôi lứa xưa nay là tự nguyện, cô đến với Tân không hề ép buộc. Cô cảm nhận được tấm chân tình của anh dành cho cô nên mới nguyện ý về làm vợ của anh.
Trong lòng Thanh thì Tân là người đàn ông rất tốt. Anh chu đáo và chân thành. Anh tỉ mỉ và tận tâm. Không chỉ với Thanh mà với tất cả mọi người, Tân luôn là một người đàn ông tốt và chuẩn mực. Cũng chính bởi anh ấy tốt nên bên cạnh có rất nhiều người để ý, thậm chí trước khi cưới Thanh thì không ít đám nhòm tới rồi tìm cách giới thiệu. Tiếc cho họ là Tân một lòng hướng đến Thanh.
Chuyện Tân đơn phương mình Thanh không phải không biết. Tuy nhiên bấy giờ Thanh yêu Thuật nên những chuyện khác cô không bao giờ để tâm. Thuật là người Thanh lựa chọn yêu thương và gắn bó nhưng ông trời lại chia cắt uyên ương khi giấy báo tử của Thuật gửi về nhà.
Chính cái tờ giấy báo tử ấy đã khai tử cho chuyện tình của hai người. Nó cũng lại mở ra cho Thanh một con đường mới.
Hiện tại trong lòng Thanh, Tân là người đàn ông của đời mình. Với Thuật cô chỉ còn là hoài niệm.
Tân nhìn theo bóng vợ bước đi mà lòng buồn rười rượi. Anh biết Thanh đã là vợ của mình nhưng Thuật trở về chắc cô sẽ đau lòng lắm lắm. Ai bảo rằng trước đó họ đã từng có thời gian dài yêu nhau?
Bà Mai thì thầm vào tai con trai: sao rồi con? Chắc con Thanh sốc lắm. Con chịu khó động viên con bé. Vẫn biết giờ nó về nhà mình làm dâu nhưng không ai phủ nhận chuyện trước đây nó nặng lòng với cậu Thuật. Nó sống có tình có nghĩa, dù chưa ràng buộc gì với cậu ấy nhưng nó vẫn ngầm chịu tang 3 năm rồi mới chịu lấy con.
Tân đáp: con sẽ luôn ở bên và thương cô ấy nhiều hơn nữa.
Thanh nép sát người vào cạnh tường nghe được câu nói ân tình của Tuân với mẹ mà bất chợt rơi nước mắt. Giọt nước mắt chẳng phải chua xót khi nghĩ tới Thuật mà là giọt nước mắt cảm động trước tấm chân tình của gia đình chồng giành cho mình. Cô tự nhủ cả đời này sẽ không phụ lòng những người yêu thương mình.
Thực ra mà nói Thanh cũng không cần có lỗi với Thuật bởi khi nghe tin anh hi sinh cô cũng âm thầm đợi 3 năm sau mới lấy chồng. Nếu là người khác thì chưa chắc đã trọn tình vẹn nghĩa như cô.
Suy nghĩ kĩ càng, Thanh quyết định không tới gặp Thuật. Cô tin chắc chuyện cô lấy Tân sẽ có người nói cho Thuật biết. Thuật là người thấu tình đạt lý, chắc hẳn anh sẽ hiểu cho cô.

Quả nhiên đúng như Thanh suy đoán, ngày Thuật trở về bố mẹ cậu đã nói chuyện Thanh lấy chồng. Cô ấy mới vừa làm vợ Tân được hai tháng. Thuật nghe tin chỉ lặng im. Cậu cũng không quá sốc với cái tin ấy lắm bởi lẽ cậu đã mất tích tới hơn 3 năm. Thời gian ấy chắc hẳn đơn vị sẽ gửi giấy báo tử về gia đình. Cái cậu bất ngờ chính là việc Thanh chờ đúng 3 năm sau mới quyết định lấy Tân, việc ấy chứng tỏ rằng người con gái ấy luôn vẹn tình với cậu. Cô ấy cho rằng cậu đã hi sinh nên dùng khoảng thời gian ba năm chịu tang cho người yêu mình. Có trách thì cậu trách mình không về nhà sớm hơn. Nếu như cậu có thể về nhà sớm hơn vài tháng thì chắc hẳn Thanh chưa làm đám cưới với Tân. Như vậy, cậu có cơ hội cưới Thanh về làm vợ.
Cả mấy ngày Thuật tiếp khách khứa tới nhà hỏi thăm, chúc mừng cậu thoát khỏi cửa môn quan trở về. Trong số khách tới thăm ấy cũng có Tân. Tuy nhiên Thanh lại không hề xuất hiện. Thuật nghĩ có lẽ cô gái ấy đang tránh mặt mình.
Cô ấy tránh cũng đúng, hai người đã yêu nhau mấy năm, thề non hẹn biển. Nay anh về thì nàng đã là vợ người ta. Anh cũng không thể hi vọng gì vào mối tình ấy nữa bởi lẽ nếu yêu thương nhau, anh nguyện chúc phúc cho hai người.
Hai tháng sau, Thuật lại lần nữa được đề cử sang Liên Xô học tập. Đây là cơ hội tốt cho cậu. Trước đây vì yêu Thanh nên cậu từ bỏ cơ hội một lần. Nay cậu và Thanh đã không chung đường, cơ hội này cậu nhất định nắm bắt. Có lẽ nó cũng là bước ngoặt mới cho cả hai người, tránh cho Thanh phải khó xử và cho Thuật một tương lai ở chân trời mới.
Trước ngày Thuật đi Nga, Thuật muốn gặp Thanh một lần nói lời tạm biệt. Thuật gửi cho Thanh một lời nhắn thông qua một người bạn. Thanh nhận được mẩu giấy lòng hơi chùng xuống. Vốn dĩ cả mấy tháng qua Thanh luôn tránh mặt Thuật. Anh ta cũng không hề tới gặp Thanh lần nào. Thanh cũng biết Thuật chuẩn bị đi xa và quyết định sẽ gặp Thuật để nói chuyện rõ ràng.
Thanh đưa mẩu giấy hẹn cho Tân. Thoạt đầu Tân hơi ngạc nhiên. Thanh nói: anh đi cùng em tới gặp anh Thuật nhé. Em không muốn sau này mọi người lại dị nghị những lời không hay về chúng ta.
Tân đặt hai tay lên vai Thanh mà rằng: không cần, anh luôn tin em, chuyện của cả hai đã là quá khứ.
Tuy vậy Thanh vẫn muốn Tân đi cùng mình. Cả hai đến điểm hẹn nhưng tiếc là Thuật bận việc không tới được. Cậu nhờ người đưa lời nhắn xin lỗi Thanh.
Ngày hôm sau, bà Mai ngồi nấu nước bồ kết gội đầu. Thanh ngồi bện chổi thủ thỉ nói chuyện với mẹ chồng. Bà Mai đột ngột hỏi: cậu Thuật sắp đi Liên Xô rồi.
Thanh dừng tay ngẩng đầu nhìn mẹ chồng. Bà Mai nói tiếp: nó là người tốt. Nếu mấy năm trước nó không đi bộ đội thì chắc hai đứa đã là vợ chồng.
Thanh ngắt lời mẹ: chuyện đã qua rồi mẹ ạ, con không muốn nhắc lại nữa, giờ con là vợ anh Tân, là con dâu của mẹ.
– Ừ, chuyện cũ rồi, chuyện cũ rồi, chúng ta không nhắc lại nữa.
Thanh không hiểu sao tự nhiên mẹ chồng lại nhắc đến chuyện của Thuật. Cô hít một hơi thật dài rồi tiếp tục bện chổi. Từng sợi rơm vàng óng trong tay Thanh nhanh chóng được xoắn chặt lấy nhau. Từng ngắn tay của Thanh đỏ rựng do dùng sức siết chặt. Thanh muốn xoá bỏ tất cả những quá khứ kia khỏi đầu.
Bà Mai liếc mắt nhìn con dâu rồi thở dài. Bà bỏ thêm mấy quả bồ kết vào bếp lửa nướng lên: mẹ tiện nấu luôn cho con gội đầu nhé. Thằng Tân mới vác về một bó hương nhu, hai mẹ con dùng phải mấy lần mới hết được.
Thanh mỉm cười, đôi mắt mờ hơi sương đáp: vâng.
Buổi tối hôm ấy, Tân ở lại hợp tác xã kiểm tra sổ sách. Thanh ăn tối xong thì xách bình trà lên cho chồng. Trước lúc đi Thanh còn vừa chải tóc vừa nói với bà Mai: con lên chỗ anh Tân, lát muộn con chưa về thì mẹ khoá cửa đi ngủ nhé.
Bà Mai đoán Thanh ở lại trên hợp tác xã với chồng. Từ ngày cưới đến giờ cũng vài lần hợp tác nhiều việc nên Thanh và Tân phải làm cả đêm như thế.
*****