Valđemar không ngất đi nhưng chàng rơi vào tình trạng hoàn toàn mất cảm giác. Chàng ngó đăm đăm vào hình hài bất động của Xtefchia, đôi môi nàng đỏ đậm màu hoa kim ngân, dường như máu đã đông lại ở đó, mà môi nàng vẫn mỉm cười ngào ngạt đến lạ lùng. Đôi hàng mi khép lại rủ bóng dài xuống sắc trắng tinh khiết của làn da mặt. Có cảm giác như nàng đang ngủ say – cả đoàn thiên sứ của Chúa Trời đã tô điểm cho thân hình trẻ trung của nàng trở nên tuyệt vời nhường ấy khi mang hồn nàng như hương hoa bay đi.

Nỗi tuyệt vọng của hai ông bà Ruđexki, tiếng gào thét của Jurếc, tiếng khóc than của Zôsia và người thân thuộc không hề mảy may tác động đến Valđemar. Chàng như người đã hóa đá, đã điếc, đã mất trí. Tỳ vào mép giường, chàng đăm đăm dán chặt mắt vào thân hình của người thiếu nữ, ánh mắt thẫn thờ, mang một vẻ bi thảm câm lặng và khủng khiếp.

Cả một giờ đồng hồ cứ thế trôi qua, đằng đẵng, đầy những tiếng khóc than thê thảm.

Đột nhiên Valđemar đứng dậy, đưa hai tay lên đầu quệt vầng trán rồi bước ra khỏi phòng.

Cụ Machây lưng còng, mặt hoàn toàn biến sắc, bước theo chàng như một chiếc bóng.

Tình cảnh của Valđemar khiến cụ lo lắng. Cụ sợ cho chàng, không dám rời mắt khỏi đứa cháu nội, trong khi chính cụ cũng đang cần được chăm sóc.

Đại công tử bước vào buồng riêng, sập mạnh cánh cửa lại sau lưng.

– Lạy Chúa! Mở cửa ra! – Cụ già thảng thốt gào lên.

Với một sức mạnh chưa từng có, cụ giật mạnh cánh cửa, mở tung ra lao vào phòng, ngã lăn xuống như chết lặng vì kinh hoảng.

Valđemar đang cầm khẩu súng lục mà chàng vừa rút khỏi bao.

Cụ già nhẩy bổ tới cháu, giật tay chàng, muốn túm chặt lấy khẩu súng, nhưng đại công tử đã nhanh nhẹn giơ cao súng lên khỏi đầu. Với ánh hoang dã trong mắt, chàng đẩy phắt cụ Machây ra, gào lên bằng giọng khàn khàn:

– Cút đi! Cút đi!

Nom chàng thật khủng khiếp. Mắt chàng rừng rực cơn tức giận, cả khuôn mặt chàng run rẩy như kẻ sắp lâm chung. Chàng đứng thẳng, với thứ công cụ giết người giơ cao trong tay. Khẩu súng lấp lánh ánh thép dữ dội. Từ miệng chàng bật ra tiếng gầm gừ hổn hển, nghe như không phải tiếng người nữa:

– Nàng… đã chết… rồi… nàng!…

Như hóa điên, cụ Machây rên lên một tiếng xé lòng, lao tới ôm chầm Valđemar. Rồi cụ cứ quỳ, vòng tay ôm hai đầu gối đứa cháu nội, tuyệt vọng nức nở:

– Đừng làm việc ấy! Hãy thương ông với! Đừng giết thêm ông nữa con ơi!… Cái chết của nó đã là hình phạt với ông rồi, ông đã là kẻ bị rủa nguyền lắm rồi! Nhưng con phải sống! Phải sống con ơi!

Đại công tử nhìn trừng trừng như không hiểu lời ông.

Đúng lúc ấy tiểu thư Rita lao vào nhanh như cắt nàng hiểu ngay tình thế, chạy vội lại gần nhưng không kịp – vừa trông thấy nàng đại công tử vội hạ thấp họng súng.

Tiếng nổ vang lên.

Cánh tay run run và sự vội vã đã cứu sống Valđemar. Viên đạn sượt qua trán chỉ cách vài phân, găm sâu vào tường.

Tiểu thư Rita giằng khẩu súng ra khỏi tay chàng.

Chàng đưa mắt nhìn tiểu thư như một người điên, điên cuồng lao tới định giằng lại, nhưng Rita ném ngay khẩu súng ra ngoài cửa sổ và giữ chặt tay Valđemar, kéo mạnh để áp môi vào. Đôi mắt cô gái biểu lộ lời khẩn cầu và nỗi xót thương vô hạn.

Cụ già vẫn quỳ còng lưng dưới chân cháu. Tiếng nổ đã tước đi trí nhớ và cảm giác của cụ trong một thoáng, lúc này những tiếng nức nở trầm đục khiến lồng ngực già rung chuyển.

– Valđemar! Hãy tha thứ cho ông…! Ông là kẻ khốn nạn!… Đó là sự trả thù dành cho ông đấy… Nữ thần báo thù Nêmêzys đã ra tay! Valđy! Cháu duy nhất của ta! Cháu là toàn bộ cuộc đời ta! Hãy thương tình, hãy xót cho thân ta với!…

Cảnh tượng thật kinh khủng, khiến tiểu thư Rita phải che mắt.

Tiếng khóc đầy đau xót của người ông tuổi tác thấm sâu vào tâm hồn Valđemar.

– Kìa ông… hãy đứng lên đi, – chàng nói giọng khàn đặc, những mạch máu trên trán căng phồng.

Tiểu thư Rita đỡ cụ già đứng dậy. Cụ lao vào ngực đứa cháu trai run lẩy bẩy.

Đôi tròng mắt khô khốc của Valđemar biểu lộ nỗi tuyệt vọng, nỗi đau đớn nghiền nát lòng chàng. Chàng gạt ông nội ra, nặng nề thõng người xuống ghế, giấu mặt trong lòng bàn tay.

– Trời ơi! Trời ơi! Trời ơi!

Tiếng nức nở ấy như chứa đựng trong mình toàn bộ nỗi bất hạnh và tàn nhẫn của cuộc đời.

…

Mãi đến chủ nhật những người ở điền trang Xuôđkôvxe mới có thể lên đường, vì tình trạng sức khỏe của công tước phu nhân không cho phép đi sớm hơn. Ở ga xe lửa họ gặp công tước phu nhân Franchiskôva Phođhorexka cùng các con gái.

Mọi người lặng lẽ chào nhau.

– Con đi dự tang lễ à? Thế là phải. Thế còn Frannhiô? – công tước phu nhân tuổi tác hỏi con dâu.

– Anh Frannhiô ở lại nhà, con cũng không ép. Vào những lúc thế này tốt nhất không nên để Valđemar thấy mặt anh ấy… Vả lại… nhà con cũng chưa tới Rutraievô bao giờ. Con chỉ mang theo các cháu, chúng biết cô ấy và rất yêu thương cô ấy.

– Phải lắm, phải lắm. Chúng ta nên có mặt ở đó… đông đủ tất cả.

– Nhưng trong bức điện của Rita có một câu không thật rõ, – công tước phu nhân trẻ tuổi nói.

– Câu gì?… Câu gì mới được chứ?…

– Cô ấy viết: “Xtefchia đã chết – bị sát hại”.

Cụ già mở to mắt.

– Thế là thế nào? Nó bị ốm kia mà… viêm não.

– Chắc phải có nguyên do gì gây bệnh, rất có thể là lý do tâm lý, Trestka xen ngang.

– Nhưng lý do gì mới được?

Công tước phu nhân Franchiskia dướn mày.

– Thưa mẹ! Dẫu sao việc Xtefchia tự dưng mang bạo bệnh cũng rất đáng ngờ – chắc hẳn phải có chuyện gì đó.

Suốt dọc đường công tước phu nhân không thể bình tâm. Luxia khóc suốt, hai công tước tiểu thư hoài công an ủi cô gái.

Chiều thứ hai họ mới tới Rutraievô. Ra đón họ là ông Ruđexki và Brôkhơvich. Ở nhà cầu, chàng Jur đang khóc than giữa đám gia nhân điền trang Rutraievô.

Lần đầu tiên công tước phu nhân tuổi tác bước vào tòa gia trạch của điền trang Rutraievô, hệt như một pho tượng u buồn – cao lớn, trang trọng, trong bộ trang phục toàn màu đen với những thứ đăng ten lớn, kéo theo sau lưng những nếp gấp nghiêm trang. Tiểu thư Rita cũng mặc toàn đồ đen dắt tay công tước phu nhân. Theo sau hai người là phu nhân Iđalia cùng Luxia, công tước phu nhân Franchiskôva và các tiểu thư. Đi cuối đoàn là Trestka và Brôkhơvich. Ông Ruđexki đi trước.

Khi họ đi ngang qua phòng khách, mấy vị khách quanh vùng Rutraievô đang có mặt lễ độ dịch ra một bên trước hình dáng cao sang của công tước phu nhân.

– Phu nhân Pođhorexka… bà ngoại của đại công tử… đã đến, – những tiếng thì thào khe khẽ vang lên.

Mọi người kính cẩn ngắm vị phu nhân đang bước từng bước ngắn, vẻ hơi tự hào và đầy trang trọng. Trên khuôn mặt nhợt nhạt và phẳng phiu của bà cùng hàng mi hạ xuống đọng lại dấu vết của nỗi bất hạnh. Những mớ tóc bạc ẩn hiện dưới làn đăng ten màu đen, rủ dày xuống vai, khiến bà có vóc dáng của một vị nữ hoàng. Người bà công tước, người đã kiên quyết chống lại mối tình của cháu ngoại, người mà chàng đã phải đấu tranh lâu nhất, bây giờ đang bước đi để chứng kiến bi kịch của chàng, nỗi tuyệt vọng câm lặng của chàng sau khi hạnh phúc đã tắt. Người bà công tước mang trong trái tim một bi kịch khủng khiếp – bi kịch của đứa cháu ruột rà.

Trước ngưỡng cửa của văn phòng trang hoàng đầy hoa lá, cụ già bắt đầu hấp háy mắt vì xúc động và vì phòng tràn ngập ánh sáng.

Những luồng ánh sáng nhấp nhánh giữa phòng, soi sáng những bức tường, chung quanh dắt đầy những cây bạch dương non tơ thon thả. Trần nhà cũng được trang hoàng những vòng hoa trắng trinh bạch, tuôn chảy xuống những tràng hoa dài như một tấm lọng. Những loài cây lớn, những cây quý hiếm đẹp nhất được mang đến từ điền trang Guenbôvitre mấy xe đầy, tô điểm cho phòng khách của Rutraievô, xếp thành từng cụm xinh xắn trong các góc phòng, che khuất những thân bạch dương trắng toát. Lá xanh, hoa trắng và ánh nến tạo thành một khoảng không gian thơm ngát nức hương.

Bục cao đặt giữa phòng chìm trong hoa: những đóa hồng bạch, cẩm chướng, huệ. Chân bục có những vòng hoa anh quân cải lá dương xỉ bao quanh.

Những cây cọ xòe quạt cao tận trần nhà tạo thành một vòng sinh động che bên trên bục ấy. Hình như đó là một ngọn đồi thần tiên, một bó hoa lớn tươi rói, nức hương, tràn ngập ánh sáng.

Trên các bậc phía trong sâu, Valđemar đang quỳ gối giữa những cánh hồng. Chàng tựa người vào bậc cao nhất, đôi mắt đã tắt lửa nhìn đăm đăm vào những đường nét như tạc của người thiếu nữ đang ngủ giấc ngàn thu. Những tấm lá cọ rộng bản che khuất chàng.

Phía sau lưng chàng, trong bóng bạch dương, cụ Machây ngồi trên một chiếc ghế bành, xa hơn chút nữa là phu nhân Ruđexka đang quỳ gối cùng các con và mấy người nữa.

Người bà công tước bước vào cái động trinh nữ này giống như một lá cờ tang, mang lại cho người ta cảm giác hãi hùng. Tiếng loạt xoạt của vạt áo bà càng khiến cho ấn tượng về một sức mạnh nào đó không khoan nhượng đang bước vào đây như lời phán xử cuối cùng. Bà dừng chân gần các bậc, ngước mắt, chăm chú nhìn với vẻ tập trung và nếp nhăn chạy dọc trên vầng trán. Đôi đồng tử đen của cụ già mờ đi, đôi môi mím chặt run rẩy. Bà đứng bất động, lòng tan nát, mãi sau phu nhân mới thì thầm khá to và não ruột:

– Nó ngủ… đẹp tuyệt vời… trong bộ áo cưới… với vòng hoa… và khăn choàng mạng… Trời ơi!

Những giọt lệ lớn trào ra từ mắt cụ già.

Lặng lẽ, phu nhân trang trọng quỳ xuống, mái đầu trĩu nặng đau buồn cúi thấp.

Đúng lúc ấy tiếng thét xé lòng của Luxia vang lên đập vào lòng những người đang có mặt:

– Xfefa! Chị Xtefa ơi!

Valđemar choàng dậy, ngó đứa em họ, nghiến chặt răng, tỳ trán vào lòng bàn tay.

Luxia ngất đi. Người ta phải mang cô gái ra ngoài.

Im lặng tràn ngập căn phòng. Qua khung cửa sổ hàng hiên có che rèm len vào phòng tiếng cây cối xạc xào, và xa xa đâu đó trong làn sương mù màu trắng khắc khoải tiếng đỗ quyên, những nhạc công điểm nhịp của vùng đồng cỏ.

***

Chương 52

Thứ năm, sau lễ tang, ở điền trang Rutraievô bao trùm một không khí lặng lẽ đến rợn người.

…

Valđemar leo lên ngọn đồi nghĩa địa, cách điền trang chừng một dặm, phía sau khu rừng trăn của Rutraievô…

Trước cổng nghĩa địa có một chiếc xe ngựa chờ khách đang đỗ. Valđemar không để ý bước nhanh theo con đường nhỏ trồng cây bạch dương hai bên, rồi rẽ sang phải, nơi giữa những lùm thùy dương màu lục nhạt nổi bật lên một nấm gò nho nhỏ màu trắng phủ đầy hoa tươi. Những vòng hoa, những tràng hoa, những bó hồng bạch, những bó huệ, cẩm chướng, từng ôm hoa quân anh chồng chất lên nhau, mang những dải băng đề chữ. Ngay phía trước là một vòng hoa thật lớn tết công phu bằng lá cọ, những đóa hồng và huệ, với dòng chữ trên băng trắng rộng bản:

“Valđemar của em tặng”

Những vòng hoa treo trên các thân bạch dương. Trong đó có một vòng hoa tuyệt đẹp, làm theo hình phong lan trắng, do bá tước phu nhân Vizembergôva gửi tới viếng, với dòng chữ ngắn ngũi trên dải băng mầu xanh thắm:

“Hãy ngủ yên!”

Chiếc gò nhỏ đầy hoa được bao quanh bởi những loài cây quý hiếm trồng trong chậu: trắc bá, bách hương, đào kim hương và mấy tán cọ xòe lá.

Mặt trời tô điểm cho muôn hoa những chùm ánh sáng rực rỡ, rải những tia lửa long lanh trên các vòng hoa bằng kim loại, tuôn chảy tràn trề trên những dải băng với những dòng lạc khoản.

Valđemar dán chặt mắt vào chiếc gò màu trắng ấy, chàng bước nhanh hơn. Đột nhiên chàng dừng lại khi nhìn thấy một bóng đàn ông đang quỳ bên mộ. Đại công tử đứng lại một giây rồi lại tiến lên phía trước.

Đúng lúc ấy người lạ quay lại, đứng lên.

Đó là chàng Narnhixki, anh họ của Xtefchia.

Hai người đưa mắt nhìn nhau. Công tử Mikhôrôvxki mặt tái nhợt, Narnhixki thì hết sức xúc động. Chàng ngó đại công tử vẻ khắc nghiệt, nhưng trong ánh mắt và trên mặt đại công tử chàng lại bắt gặp cả một vực thẳm tuyệt vọng, một nỗi đau vô hạn, khiến ngay lập tức chàng thấy có thiện cảm với vị đại quý tộc mà một phút trước đây thôi chàng vẫn coi là bạo chúa của Xtefchia. Lòng đầy xúc động, chàng cúi chào, rồi thốt lên:

– Chắc ngài là… đại công tử? Tôi là Narnhixki… anh họ cô ấy và là…

Cảm động quá, chàng không thể nói hết lời.

Công tử Mikhôrôvxki nhăn mặt cáu kỉnh, chìa nhanh tay ra bắt, rồi lướt qua chàng, bước thẳng tới mộ.

Narnhixki run run quay ra cổng, nhưng sau đó chàng lại lùi vào rìa nghĩa địa, tựa lưng vào tường, giấu mình trong những rặng vân sam từ xa dõi theo đại công tử.

Valđemar đứng bên mộ đưa mắt nhìn quanh, và khi thấy chỉ còn mỗi mình, chàng quỳ xuống, áp mặt vào hoa. Narnhixki hầu như nín thở nhìn dáng hình còng còng của người chồng chưa cưới của Xtefchia, nhìn mái đầu cúi gục, nhìn vẻ mặt buồn khổ thể hiện ngay cả trong cử chỉ, và trong lòng chàng trai trào lên nỗi tự trách mình cay đắng:

– Vậy mà ta đã nhầm tưởng về ông ta… ta đã cho rằng ông ta là người chịu trách nhiệm về cái chết của nàng… trong khi ông ta yêu nàng đến thế. Ông ấy đổi thay biết bao… Không lẽ vẫn là con người ấy? – Chàng thầm nghĩ.

Và cái chết của Xtefchia đối với chàng càng trở nên khủng khiếp hơn.

Valđemar quỳ gối quên hẳn thế giới bên ngoài, chàng chỉ chìm đắm ở ngôi mộ này. Bằng ánh mắt, bằng niềm khát khao của tâm linh chàng cố xuyên thủng cái đập chắn chia cắt chàng với nàng. Chàng rẽ dòng suối hoa, tấm cẩm thạch và vòm cẩm thạch màu trắng kia của ngôi mộ. Bằng sức mạnh của nỗi tuyệt vọng, chàng gần như gắn chặt mình vào những lớp bạc và pha lê gắn ảnh nàng, để thấy Xtefchia của chàng, trinh trắng, trong sạch như vẫn còn đây. Và chàng than thở, trò chuyện với nàng trong tâm tưởng, trách nàng đã vội đi xa, chàng ghì chặt nàng vào trái tim, chàng kéo níu nàng từ dưới những lớp hoa tươi thắm kia.

Biết bao mơ ước thiết tha nhất đã chôn vùi trong nấm đất ngát hương này, bao nhiêu nhiệt thành tuổi trẻ, bao nhiêu sức lực, bao nhiêu tình cảm vô biên! Cả cuộc đời chàng như đã xuống yên nằm nơi đây dưới lớp hoa này, cả những khát khao mơ tưởng từ quá vãng được cứu sống lại bằng phép nhiệm màu, và cả những ngọt ngào của những ngày không sao tìm lại nữa. Còn lại với chàng chỉ là những triệu bạc, tước hiệu, địa vị, song cái điều mà chàng quý nhất giờ đây, kho báu của chàng thì đã bị cướp đi, và chính chàng đã phủ lên cả một rừng hoa hồng tươi thắm này. Chàng cảm thấy chàng đã mất hẳn Xtefchia, rằng nàng đã cất cánh bay đi trên đôi cánh thiên sứ, rằng chàng sẽ không bao giờ còn gặp lại nàng nữa, không còn được nghe giọng nói của nàng, họa chăng là trong tưởng tượng. Và một nỗi tuyệt vọng quá sức chịu đựng của con người giằng xé lòng chàng, một nỗi tiếc thương đến điên hận, cay độc và nghiệt ngã hành hạ tâm can chàng. Xtefchia mà chàng hằng ngưỡng mộ đã yên nghỉ nơi đây, mỗi mình chàng sẽ phải cô đơn trở về điền trang Guenbôvitre, với tâm hồn trống rỗng, với một nấm mộ to lớn trong tim và những lời rủa nguyền trên môi. Lời rủa nguyền dành cho những kẻ đã giết chết nàng – rủa nguyền những tên đao phủ của cuộc đời nàng. Những tên sát nhân hèn hạ! Ôi, nếu như chàng biết được liệu nàng có được sung sướng không ở cuộc sống thiên giới nơi cao xanh kia! Giá như chàng biết chắc rằng linh hồn nàng trong vầng hào quang rực rỡ sẽ tìm được tất thảy những gì chàng muốn dành để vây bọc nàng mà còn ở mức độ lớn lao hơn, trong tình yêu của Chúa! Giá như chàng có thể biết chắc rằng nơi kia linh hồn của nàng cũng sẽ được những vị thiên thần của chốn xanh thẳm huyền thoại bộc trong những vòng hoa rạng ngời hạnh phúc, yên bình và tươi đẹp bao la, hệt như thân xác nàng đã được chàng bao bộc trong những đoá hoa tươi thắm này! Giá như chàng có được lòng tin sâu sắc của bà ngoại chàng, tin rằng linh hồn nhỏ bé của Xtefchia đang ca hát và vui vầy dưới chân Đức Chúa!

Còn nếu như cái chết lại là sự biến mất hoàn toàn? Nếu như linh hồn lang thang vô định trong bóng đêm sâu thẳm của sự tồn tại bên ngoài cõi dương thế, không được dừng lại, không phút nghỉ ngơi? Thế thì kinh khủng quá! Một sinh linh như thế, một sinh linh như nàng Xtefchia ngào ngọt của chàng chẳng lẽ lại phải chịu đắm chìm tuyệt vọng trong vực thẳm của hư vô? Chẳng lẽ không được bao bọc trong vòng hào quang đền bù cho nỗi nàng đã phải sớm lìa đời đến thế, đã phải từ giã vĩnh viễn tuổi thanh xuân đau đớn đến thế? Còn ai hơn đáng được hưởng ánh sáng cực lạc vĩnh hằng, nếu không phải là cái linh hồn nhỏ bé trong trắng ấy, linh hồn đã chết với tình yêu trong tim, ngay trước khi đến được với niềm hạnh phúc trần thế từng khao khát biết bao. Chẳng lẽ một tâm hồn như thế có thể biến mất không chút dấu vết như một cánh bồ câu bị sát hại? Chẳng lẽ linh hồn ấy không thể hoá thành một thiên thần? Chẳng lẽ niềm tin tưởng và sự trong sạch trinh nữ của nàng không đủ sắc trắng để tạo thành đôi cánh hằng tô điểm cho những đoàn thiên sứ?

Ôi! Cái sức mạnh không sao xuyên thấu nổi của cái chết! Nó chứa đựng biết bao ngờ vực. Giá như từ những bóng đêm vô đáy của sự vô định ấy, Xtefchia có thể hiện về với chàng. Giá như nàng nói cho chàng hay cái chết đã mang tới nơi đâu, linh hồn nàng đang phiêu dạt nơi đâu, và niềm hạnh phúc mà nàng được hưởng giờ đây có hớn lao hơn niềm hạnh phúc trần thế?… Giá chàng biết được, có nhẽ nỗi tuyệt vọng của chàng sẽ không khủng khiếp đến thế. Chàng còn lại gì đâu khi cuộc sống đã thiếu nàng? Có chăng, chỉ còn điều an ủi là sự tự sát của chàng chưa giết chết mất người ông còn đang sống. Họ đã tước đi khí giới của chàng, họ canh giữ trông chừng chàng, nhưng phải chẳng kết cục duy nhất dành cho chàng không phải là gắn liền với tâm linh mà nàng hằng yêu dấu, để nàng sẽ có chàng mãi mãi, và nếu nơi ấy quá tối tăm thì nàng cũng không cảm thấy quá trống rỗng, quá nhớ nhung cuộc đời dương thế…

Valđemar rên rỉ ghì mạnh hai tay ôm lấy thái dương. Nỗi tiếc thương đã bẻ gãy hết mọi tình cảm trong lòng chàng.

– Giá như biết được nàng đang ở nơi đâu và đang ra sao?… Những hiểu biết khoa học của ta có nghĩa lý gì đâu? – Chàng nghĩ như người hoá cuồng, – sự thông thái của ta có nghĩa lý gì đâu khi ta không thể tìm biết xem liệu nàng có được sung sướng hơn chăng kiếp sống nơi trần thế? Các triết gia có nghĩa lý gì đâu một khi ý niệm về cái chết đóng kín mít nhu bưng quyển sách khoa học của họ? Khi mà nghiên cứu nội tình mọi sự vật thật đấy, nhưng họ không tài nào có thể hiểu sự tồn tại của thế giới bên kia? Khi mà hiểu biết mọi phát minh, mọi nẻo đường của chân lý, họ vẫn không thể nào tìm nổi con đường dẫn đến thế giới bên kia nấm mồ? Con đường ấy tồn tại, có một con đường như thế – đó là tôn giáo. Nhưng cần phải tin tưởng vô bờ ở đó, để nỗi tuyệt vọng không dẫn dắt vào tâm hồn con người con quỷ bỉ báng. Bởi lẽ ngay khi người ta tin cũng vẫn nảy sinh câu hỏi: tại sao cái chết lại chọn những vật tế hiến như Xtefchia để bắt đi? Tại sao nó lại vung lưỡi hái phạt đi những đóa hoa trẻ trung, tuyệt vời, những linh hồn sạch trong nhường ấy?

Tại sao? Tại sao?

Nàng đã ra đời, mang theo kho báu trong tim để có thể đem hiến dâng chàng nhũng món quà vô giá. Bằng tình âu yếm của mình, nàng những có thể làm rạng ngời cuộc đời những người khác, có thể trở thành ân nhân, thành vị thiên thần ban phúc cho biết bao người. Phải chăng bởi vì nàng quá tốt đẹp, quá trong trắng, quá tinh sạch so với chàng, nên người ta không để cho chàng được vươn tới hạnh phúc cùng nàng? Vậy thì chàng quen biết nàng làm chi? Nàng tràn đầy sức sống, nàng yêu thương cuộc đời như một đóa hoa xòe nở trong ánh sáng tháng năm rực rỡ, đóa hoa muốn hiến dâng hương sắc cho đời mà không muốn chết.

Chẳng lẽ nàng không thể tìm được sự an bình trong mối quan hệ vợ chồng với người nàng yêu thương? Chàng sẽ thờ phụng nàng như một nữ thần kia mà!

Sự to lớn của nỗi đau và những điều day dứt khiến cho trí óc Valđemar mê muội đi, khiến trong lòng chàng những vết thương đẫm máu chợt há hoác, làm tàn hoại sự tồn tại tâm linh của chàng.

Có những lúc chàng lạc loài lang thang trong nỗi bất hạnh, không thể hiểu nổi thật tỏ tường đòn gì vừa giáng vào chàng. Trí óc rắn lạnh như thép của chàng, nghị lực mãnh liệt của chàng cùng ý nghĩ vững chãi bây giờ biến thành cơn bão rối tung những tình cảm đa dạng nhất, cơn bão chứa đầy những đám sương mù dày đặc mông lung khiến chàng không thể tìm thấy chính bản thân mình. Chàng chịu đựng đớn đau như một con người giàu lòng yêu đời, vào một sáng xuân đầy hương sắc, tràn ngập tiếng hát và những thanh âm rì rào ngọt ngào nhất, đột nhiên bị điếc và bị mù. Chàng đau đớn, cảm thấy nỗi đau ấy như có hình khối có thể sờ nắn thấy, cảm thấy nó ngấm sâu vào máu, luồn sâu vào óc với một sức mạnh kinh người. Bằng đôi môi thốt lên những tiếng rên rỉ đớn đau của nỗi tiếc thương sâu thẳm, chàng thì thầm cái tên của người thiếu nữ mới qua đời, để rồi chính chàng như bị giết đến hai lần vì thanh âm của những lời ấy.

– Xtefchia… Xtefchia… Em trong trắng của anh… của anh… em ở đâu?… Em làm sao rồi?…

Chàng như thấy nàng đang đứng bên cạnh chàng, tuyệt vời, mảnh dẻ, nàng ngó chàng với ánh mắt tím thẫm của đôi mắt, đôi hàng mi rung rung chớp chớp xinh đẹp tuyệt vời trên hình trái xoan của gương mặt được mái tóc mượt mà như tơ bao quanh. Chàng đăm đăm nhìn vào huyễn ảnh, ngỡ thấy Xtefchia như đang đứng đó dưới cây anh đào rộ hoa, chàng gọi nàng bằng tiếng gọi điên cuồng của con tim.

Nàng mỉm cười nhìn chàng, nói với chàng với dáng vẻ của một đứa trẻ bằng đôi môi đỏ tươi như sắc hoa kim ngân:

– Ông rắc cho em bao nhiêu là hoa này…

Valđemar rùng mình, ngẩng đầu. Huyễn ảnh bay vụt đi. Chàng chỉ thấy hằng hà là hoa trắng – bao nhiêu là bó, là vòng, là tràng hoa cả một biển hoa trắng nức hương vàng tươi ánh mặt trời.

– Anh rắc hoa cho em! Rắc hoa cho em! – Chàng rên lên, giọng chan chứa niềm bi thương tuyệt vọng. Và trong nỗi đau đớn chàng vặn vẹo cả đôi tay phủ trên đầu.

Lần đầu tiên từ lúc nỗi bất hạnh xảy ra, chàng cảm thấy mắt mình ươn ướt lệ, thấy đôi tròng mắt cay xè và những tiếng nức nở bắt đầu xé nát ngực chàng.

Chàng ngã nhoài vào hoa, giấu mặt vào lòng bàn tay, òa lên khóc, tiếng khóc đầu tiên, to lớn, mạnh mẽ như thác lũ, khiến thân hình cường tráng của chàng run lên bần bật. Một tiếng rú hoang dã của nỗi đau như giằng giật người chàng.

Nếu giờ đây linh hồn trinh trắng của Xtefchia nghe được lời chàng, hẳn nàng cũng sẽ òa lên khóc, để rồi trùm phủ lên mái đầu chàng niềm an ủi thiên giới vô hình.

Cụ Machây hết sức lo ngại bước vào cổng nghĩa địa, hai bên có ông Ruđexki và Brôkhơvich dìu đi, theo sau là tiểu thư Rita và Trestka. Họ đã sắp đến gần ngôi mộ Xtefchia, đã trông thấy Valđemar, thì đột nhiên Narnhixki nhẹ nhàng bước tới bên họ. Chàng xua tay ra hiệu cho họ đừng đi tiếp nữa, rồi thì thào:

– Hãy để ông ấy yên, để ông ấy ở một mình! Ông ấy… đang khóc.

Cụ Machây chắp tay như định cầu nguyện.

Mọi người nhẹ nhàng lùi ra con đường nhỏ rợp bóng những hàng thùy dương xanh tốt.

(Xót xa cho một tình yêu quá đẹp nhưng không trọn vẹn…)