Hôm chúng tôi gặp phường săn cá sấu ở quán
rượu ông già lùn, nghe tía nuôi tôi nói như vậy, tôi cứ tưởng là ông nói cho có
nói vậy thôi. Đâu ngờ ông nói vậy mà có vậy thật. Giạt vào xóm chài chưa đầy ba
tháng, ngôi lều mới dựng lên chưa ấm chỗ, má nuôi tôi chưa thuộc khắp mặt những
người đàn bà quanh quẩn ở khúc sông này, thì chúng tôi lại trở về cuộc sống
lênh đênh. Mấy hôm nay, dân đánh lưới hàng về cứ nhao lên là Tây sắp tiến vào
vùng U Minh hạ, theo đường con sông này. Ca-nô do thám của nó đã thập thò ngoài
vàm sông Cán Cạy. Những buổi trời lặng gió, tiếng tàu giặc chạy xình xịch tận
ngoài vịnh biển vọng thấu tận đây, nghe rõ mồn một. Buổi chiều hôm kia, ca-nô
xích hầu của nó tắt máy thả trôi theo nước vào tới vịnh Bần Cùi, bắt mất hai
người câu tôm. Sáng hôm sau, hơn tiểu đội giặc cải trang giả làm thường dân,
bơi xuồng thọc sâu vào đầm Le Le, đã bị dân quân tự vệ phục kích bắn chết mấy
thằng. “Con đầm già” ngày nào cũng vè vè lượn sát xuống ngọn cây và
bữa nay nó dắt hai chiếc tàu há mồm vào sắp tới đây rồi. Khói nhà cháy đã dựng
lên từng bựng ở mạn Bần Cùi. Thiên hạ đã nhốn nháo tản cư. Tía nuôi tôi đã
quyết định ở lại đây.

Giặc tới thì theo anh em dân quân tự vệ, du
kích đánh lại nó. Không lẽ cứ chạy mãi. Ai cũng chạy thì thà dâng đất này cho
nó, bày chuyện đánh chác làm gì? Giặc sắp tới bên nách. Lại không may cho gia
đình chúng tôi là việc thằng Cò bị đau chân, còn rên la nằm đấy. Nó theo đám
trẻ phường chài lội dọc theo bãi đi thụt bắt cá bồng trong bẹ dừa nước, không
may đạp nhằm cá mặt quỷ. Nọc độc của con cá quái ác đã hành nó sốt mê man, bàn
chân phù lên như chân voi. Má nuôi tôi cuống lên, cứ khóc giục tía nuôi tôi
phải đi.

– Đi đâu bây giờ?

Tía nuôi tôi cau mày, nói bằng một giọng giận
dữ bất lực. Má nuôi tôi chùi nước mắt, lạnh lùng buông thõng một câu:

-Hừ! Ông mê ba con cá sấu của ông thì ông cứ
ở đây. Tôi đóng bè chuối tôi chở hai thằng nhỏ đi!

Gương mặt buồn não của má nuôi tôi dần dần
tái nhợt, đôi môi bà run run mấp máy như muốn nói gì mà không nói ra được. Tía
nuôi tôi ngồi xệp xuống chõng, thở ra một hơi dài. ông đăm đăm nhìn thằng Cò
đang đắp chiếu nằm thiêm thiếp hồi lâu, rồi lặng lẽ đứng dậy bịt khăn lên đầu,
xách mác đi lột bẹ dừa nước chẻ lại quai chèo. Vào lúc xế chiều thì chiếc
thuyền nhỏ của chúng tôi rời bến. Xóm chài lạnh ngắt. Bầy ruồi xanh bâu vào mấy
con cá chết nằm dọc theo bãi, thấy động bay kêu vu vu. Tía nuôi tôi chèo lái.
Tôi chèo mũi. Thuyền đi đã xa mà tôi cứ ngoái nhìn về những bóng nhà quạnh quẽ
chơ vơ nơi đầu xóm cũ. Hàng cột phơi lưới mỗi lúc một mờ dần trong khói sóng
chiều hôm… Cũng như chuyến nổi trôi ngày trước, chúng tôi cứ thay nhau chèo
ròng rã mấy ngày mấy đêm liền không nghỉ. Lắm lúc tôi có cảm giác như chèo mãi
mà thuyền vẫn còn đứng y nguyên một chỗ. Trông chỗ nào cũng không khác chỗ nào.
Hai bên bờ, dừa nước mọc san sát. Gió thổi khua động tiếng lá rì rào và tiếng
sóng lách chách vỗ vào mạn thuyền cùng tiếng chèo đưa kĩu kịt tạo thành một
nhịp điệu buồn triền miên, một thứ hòa thanh rũ rượi khiến tôi nghe vừa nhớ nhà
mà cũng vừa buồn ngủ. Nhiều lúc nhớ tới anh Ba thủy thủ, tôi tự hỏi: “Không
biết trên bước đường phiêu lãng, anh có trải qua những ngày buồn bã thế này
không?” Rày đây mai đó… Trên rừng, dưới biển, đồng ruộng, núi cao, bất cứ
chỗ nào mình cũng đi tới. Càng đi thì càng gặp nhiều chuyện lạ, khiến cho mình
say mê. “Xưa kia có một con tàu nhỏ Nó chưa hề lướt sóng ra khơi… Này
hỡi những chàng thủy thủ Đang xông pha trên ngọn sóng cao vời!” Giọng nam
trầm của anh Ba thủy thủ như cứ dập dềnh trôi theo chiếc thuyền nhỏ của tôi.
Tôi mơ màng thấy những ốc đảo xanh rờn giữa sa mạc, mênh mông một màu cát vàng
rừng rực, có mấy người lái buôn ngồi bên những con lạc đà, mệt mỏi nhìn bóng
Kim Tự Tháp nhô vút lên ở chân trời…, những hải cảng tấp nập hành khách với
đủ các kiểu y phục và màu da khác nhau, từ trên những con tàu khổng lồ xuyên
đại dương chen chúc nhau theo bậc cầu thang xách va-li xuống bến… Những biển
băng lạnh cóng trắng xóa một màu tuyết, không còn phân biệt đâu là mặt đất đâu
là chân trời, có những người Et-xki-mô mặc áo lông gấu sù sụ ngồi trên xe trượt
tuyết do hươu kéo chạy như bay…

Phải rồi, tất cả những quang cảnh chói lòa
màu sắc rực rỡ in trong xấp bưu ảnh của anh Ba thủy thủ đã cho tôi ngày trước
đó, đều đẹp và có một sức hấp dẫn, khiến cho mình càng muốn đi tới. Nhưng nó xa
xôi quá, biết bao giờ mình có thể tới được. Trên dòng sông mênh mang giờ đây,
chỉ có nỗi buồn khiến tôi thiếu nhiều lúc cứ muốn biến thành con panh-goanh
thôi… Thuyền chúng tôi cứ xuôi theo dòng nước. Hai bên bờ sông, hết lá dừa
nước thì đến gai chà là. Rừng cây chà là với những ngọn san sát giao nhau, mặt
trời phải khổ sở lắm mới chiếu xuyên qua được những tàu gai dày đặc, để lọt một
vài đốm sáng xuống mặt đất sình lầy đen kịt. Nhiều con rắn mai gầm khoang đen
khoang vàng nằm khoanh như những đống dây thừng, nghếch mồm lên gốc cây chà là
mọc sát mé nước đã bị sét đánh cháy thành than. Đôi khi tôi quơ mái chèo gạt
lên mình rắn mà nó cũng không thèm chạy. Hết rừng chà là lại đến đồng cỏ. Bốn mặt
chân trời, sắc cỏ nối liền với sắc trời xanh biếc. Loài cỏ cao xứ nhiệt đới cao
lấp mất đầu người, mọc lưu niên trên những đầm lầy, bất cứ mùa nào cũng vươn
thẳng ngọn xanh reo hát dưới mặt trời. Lâu lâu, gió từ hướng biển thổi vào lướt
chạy vi vu trên đầm cỏ; gió chạy đến đâu, cỏ rạp mình cúi xuống đến đó, làm cho
cánh đồng cứ gợn lên như sóng nổi. Trên mặt biển cỏ xanh rờn ấy, những đàn cò
trắng chấp chới bay, không biết cơ man nào mà kể xiết. Tôi dừng chèo, quay vào
khoang thuyền:

– Cò ơi! Mày gắng ngồi dậy coi. Cò bay trên
đồng cỏ nhiều lắm đây, Cò này!

Thằng Cò biết tôi trêu nó, nhưng cũng tốc
chiếu ra, xoay người nằm sấp trong mui nhìn lên cánh đồng. Nó nhoẻn miệng cười
không thành tiếng.

– Chưa ăn thua gì đâu! Còn nhiều hơn thế
nữa…

Rồi nó lại xoay người nằm co lại, kéo chiếu
đắp lên. Tôi nghe nó rên ư… ư… dưới lớp chiếu tùm hum, thương nó không để
đâu cho hết. Má nuôi tôi thở dài:

– Không biết chừng nào mới tới sróc Miên để
kiếm thuốc cho thằng bé.

Tía nuôi tôi đưa tay lên che mắt nhìn vào chân
trời, nơi có những đầu cây thốt nốt vươn thẳng lên mờ mờ xa tít, trông chỉ to
hơn cái nấm.

– Chèo một mạch hết con nước này thì đến
thôi. Gắng lên, nghe An!

Tôi không còn điều khiển được hai cánh tay
nữa. Nó cứ nặng trình trịch và cứng như hai khúc gỗ lắp vào đôi vai đã mỏi dừ
của tôi. Nhưng khi nghe tía nuôi tôi hồ hởi nói thế, tôi cũng cười:

– Con còn chèo được mà. Chưa mỏi lắm đâu, tía
ạ!

Má nuôi tôi từ trong mui lom khom bước ra,
bảo tôi:

– Vào nghỉ tay đi. Để đó cho má!

Và bà cầm lấy guốc chèo, đẩy tôi vào mui. Tôi
nằm xuống bên thằng Cò, chưa kịp xoay trở lấy thế nằm cho ổn thì cơn buồn ngủ
đã kéo tới khép chặt đôi mi mắt nặng trịch của tôi lại rồi…

Quá trưa hôm đó, chúng tôi vào đến sróc Miên.
Những giồng cát liên tiếp nối nhau chạy dọc theo hai bờ con sông nhỏ mà chúng
tôi đang rẽ vào. Hơi nóng rừng rực từ giồng cát bốc lên làm hoa cả mắt. Nắng
đốt vàng ngọn cỏ, thiêu vàng lá tre. Lâu lâu có một luồng gió từ xa chạy tới,
cuốn từng vầng cát lớn bay mù mịt, phủ mất bóng những đàn bò uể oải đứng gặm cỏ
khô dưới những tầng cây thốt nốt, khiến cho tôi có cảm giác những con bò mộng
to tướng ấy đã bị cuốn theo vầng cát, bay lên biến mất giữa trời. Bọn trẻ chăn
bò trần truồng tắm dưới mé sông, lặn ngụp, té nước vào nhau, reo hò inh ỏi. Đứa
nào đứa nấy da cứ đen bóng như bôi nhọ mỡ. Một thằng bé tóc xoăn như bụt ốc,
cầm roi bò đứng trên bờ, không tắm nhưng cũng cứ trần như nhộng. Giữa cái bụng
tròn như quả bóng bơm căng của nó, một sợi dây nịt mới toanh thắt ngang. Tự
nhiên, tôi cũng cảm thấy bụng mình như đau đau tức tức. Thấy tôi liếc mắt ngó,
nó nhe răng ra cười. Hàm răng trắng nõn của nó đều tăm tắp như hạt ngô rất đẹp.
Trên con đường mòn như rắn lượn dắt vào xóm, có chiếc xe trâu bánh gỗ kéo lúa
đi cót… két… cót… két… Một người đàn ông cởi trần, đầu không đội mũ,
vận chiếc xà-rông đỏ đi trước xe lúa, tay cầm sợi thừng dắt theo con trâu. Hai
người đàn bà còn trẻ, dong dỏng cao, đều mặc một kiểu áo bít bùng may hở cổ
xuống gần giữa ngực, mỗi người đội trên đầu một vò nước bằng đất sét nung, chậm
rãi bước sau xe. Hai cái bóng phụ nữ cổ thon thon hình cổ lọ, dường như lúc nào
cổ họ cũng rướn lên để giữ thăng bằng cho hai chiếc vò đất, nổi bật lên đẹp như
những tượng phù điêu bằng đá khắc hình các vũ nữ Khơ-me mà tôi đã từng thấy
trong ảnh ở một quyển du ký nói về đất Cao Miên. Cảnh vậy chung quanh đều chìm
trong một màu vàng buồn bã, rừng rực hơi nắng; chỉ có ngọn những cây thốt nốt
cao lêu nghêu là còn giữ được sắc lá màu xanh. Thuyền chúng tôi đi qua một dãy
nhà vách phên trống hoác. Một con chim chài chài sắc lông xanh có bộ ức đỏ
tuyệt đẹp đậu trên cái giàn cúng ma cất dựa bờ sông, nghe động tiếng mái chèo,
giật mình bay vụt lên, mất hút giữa nền trời xanh. Chúng tôi đậu thuyền lại bên
một doi cát, sửa soạn bữa cơm chiều.

Tía nuôi tôi thay áo, bịt khăn mới, dắt tôi
lên chùa xin thuốc cho thằng Cò. Chúng tôi đi được một quăng thì con Luốc phóng
lên bờ chạy theo. Đuổi mãi nó cũng không quay lại, tôi đành phải cho nó đi theo
bên tôi. Tới ngôi nhà sàn đầu xóm nằm thấp thoáng trong một lũy tre, tía nuôi tôi
đứng ở cửa gọi vọng vào hỏi thăm lối lên chùa. Người chủ nhà mặc may-ô trắng,
vận xà-rông tơ kẻ ca-rô đen, đứng trên sàn chỉ trỏ về phía những cây xoài cổ
thụ, nói lăng líu một hồi. Hai người nói với nhau bằng tiếng Miên, tôi không
biết họ nói gì, phần thì bị những con chó từ dưới sàn nhà chạy túa ra sủa vang,
nên cứ tưởng như hai người đang cãi nhau chuyện gì. Chúng tôi đi tới đâu, chó
sủa rộ lên tới đó. Không biết bao nhiêu là chó, con nào con nấy dữ như quỷ sứ,
cứ chồm chồm ra, cậy gần nhà chực xông vào cắn con Luốc.

– Sao họ nuôi chó làm gì mà nuôi lắm vậy, hở
tía?

Tôi phát bực, hỏi tía
nuôi tôi.

– Ờ, nuôi mà như không nuôi… Người Miên
theo đạo Phật, không ai ăn thịt chó. Cũng không bán. Ai xin thì họ cho không
vậy thôi. Chó đẻ ra bao nhiêu cũng nuôi mặc cho nó lớn, sống thế nào cũng mặc.

Con Luốc đi bên tôi, đuôi nó không cụp xuống
tỏ vẻ sợ hãi, lại còn cứ ve vẩy, tuồng như không màng đến bọn nhãi nhép tong
teo kia. Chỉ cần tôi ra lệnh một tiếng, là nó xông ra cho bọn chó kia một bài
học nên thân ngay. Ngôi chùa sáu mái lợp ngói đỏ uốn cong vút, xây trên nền đá
như kiểu kiến trúc chùa chiền ấn Độ, sừng sững đứng trên một ngọn đồi cát,
chung quanh mọc toàn những cây xoài cổ thụ to có đến ba bốn người ôm. Chúng tôi
lần theo những bậc thang xây bằng đá tổ ong, đi lên chùa. Hai bên bậc thang, ở
mỗi quãng mặt bằng phải đi bình thường một lúc trước khi bước lên một tầng
thang cao hơn, có bệ xây hình rắn bảy đầu xòe ra như cái quạt khổng lồ. Ngọn
đồi cũng thấp thôi, nhưng cách kiến trúc đường lên bậc thang khiến tôi khi bước
đi cứ có cảm giác là chùa ở trên chỗ cao lắm, vì luôn luôn phải ngửa cổ lên mới
nhìn thấu được bên trên. ông Lục cụ chưa già lắm, khoảng ngoài năm mươi tuổi
thôi. ông không mặc quần áo kiểu sư ta mà choàng quanh người bằng cả một súc
lụa vàng, lẹp xẹp đôi hài cỏ, tươi cười bước ra tiếp tía nuôi tôi. Tía nuôi tôi
chắp hai tay vái Lục rất kính cẩn. Thấy tía nuôi tôi làm gì, tôi cũng bắt chước
làm theo như vậy. Hai người lại nói chuyện với nhau bằng tiếng Miên, làm tôi
đứng ngớ ra nhìn. Tía nuôi tôi theo Lục vào chùa. Tôi vừa toan bước theo thì
tía nuôi tôi quay lại, bảo:

– Không được dắt chó vào chùa. Con muốn vào
thì phải bắt nó nằm ngoài sân kia!

Tôi không thể nào bảo được con Luốc cho nó
chịu nằm yên. Hễ tôi quay lưng đi thì nó lóc cóc chạy theo, nên tôi đành phải
đứng ngoài cửa ngóng vào. Tía nuôi tôi đập đập chân giũ bụi trên góc phản, rồi
lên ngồi xếp bằng tròn trên chiếc chiếu hoa rất đẹp, đối diện với Lục. Tôi thấy
ông Lục ân cần rót nước mời tía nuôi tôi, rồi hai người lại tiếp tục nói lăng
líu gì với nhau. Tôi đưa mắt nhìn sâu vào trong, thấy trên bàn thờ là những ông
bụt cũng gần giống như bụt ở các chùa Việt Nam vậy thôi. Duy chỉ có điều khác
là dưới bàn thờ nào cũng chất lổm nhổm những chiếc nồi đất mới, đựng xương
người đã hỏa thiêu, trên nắp buộc vuông vải trắng, và bên hông nồi có dán mảnh
giấy nhỏ đề tên họ ngày mất của người đó. Từ một ngôi nhà nhỏ bên phải, bọn trẻ
con đang líu ríu cúi đầu vái một ông Lục trẻ, rồi chúng cắp sách xô ra, tranh
nhau bước xuống bậc thang chạy về. Tía nuôi tôi cầm gói giấy vàng bước ra, còn
ngoái lại vái ông Lục cụ một lần nữa. ông bước ra theo tiễn chân khách, hình
như toan nói điều gì rồi lại thôi. Khi tía con chúng tôi ra đến đầu bậc thang
ông “dớ!” lên một tiếng, khiến tía nuôi tôi giật mình quay lại. Ông
Lục cụ điểm ngón tay trỏ vào khoảng không, nói thật chậm nghe rõ từng tiếng
một:

– Rừ xây choòng cáp, boòng lá trrâu xoa!

Tía nuôi tôi “pát!pát!” luôn mồm và
vái ông Lục cụ một cái thật dài trước khi nắm tay tôi dắt đi.

– Nói chuyện gì trong ấy mà lâu vậy tía? -Tôi
hỏi.

– Đủ mọi thứ chuyện. Lục hỏi thăm Tây đánh
vào tới đâu rồi, hỏi chúng ta từ đâu tới. – Tía nuôi tôi đáp cách vui vẻ.

– Có thuốc cho thằng Cò không tía?

Tía nuôi tôi chìa gói giấy vàng ra:

– Thuốc đây. Hay lắm! Làm bằng một trăm thứ
cứt chim và xương rắn độc. Trong uống ngoài xoa, khỏi ngay thôi. Lục không lấy
tiền, chỉ biếu thôi.

– Lúc nãy ổng nói gì với tía đấy?

Tía nuôi tôi ngó tôi một lúc rồi mới đáp:

– Con thì cái gì cũng hỏi. Ừ, Lục bảo: “Tre
muốn chặt thì gai phải đốn!” Không nói thẳng đâu, mình phải suy ngẫm ra mà
hiểu lấy… Tức là muốn đánh được thằng Tây, thì phải trừ bọn tay chân của nó
trước!

– Hay quá tía nhỉ! Ờ, tụi nhỏ nhỏ đi học kinh
ở chùa vừa ra lúc nãy phải không hở tía?

– Học chữ đấy. Các sróc Miên đều không có trường
học. Trẻ con đến học ở chùa thôi. Ông Lục cụ là người oai quyền nhất sróc đấy!

– Gặp được ông Lục cụ tốt thì may, tía nhỉ!

Tía nuôi tôi chỉ
“ừ” rồi cười cười nhìn tôi bằng cặp mắt khó hiểu.

Chúng tôi lặng lẽ trở về thuyền, mặc cho
những bầy chó đuổi theo vờn chung quanh con Luốc sủa đến váng óc. Sau khi uống
thuốc và bôi thuốc được một lúc, thằng Cò đã ngồi dậy, tỉnh như không. Quả là
món thuốc thần diệu thật! Tía nuôi tôi liền bọc một gói nanh cá sấu trở lên
chùa đền ơn Lục cụ, bảo là để Lục tiện nó làm quân cờ… Má nuôi tôi thì cứ bảo
nên ở nán lại một ngày nữa hãy đi để hôm sau bà lên chùa lạy Phật đã, nhưng
đang gặp lúc thuận nước thuận gió, nên tía nuôi tôi không thể chiều bà được.
Thế là vào khoảng đầu canh một đêm đó, chúng tôi lại tiếp tục cuộc hành trình
mà tôi chưa biết sẽ về đâu.