Tía nuôi tôi đi trước, bên lưng lủng lẳng
chiếc túi da beo, lưng mang cái gùi tre đan đã trát chai, tay cầm chà gạc lâu
lâu, ông vung tay lên một cái, đầu con dao rừng rất sắc phạt ngang một nhánh
gai và dùng cái mấu cong ở đầu lưỡi dao dài có đến sáu bảy tấc ấy lôi phăng
nhánh gai chắn đường vứt ra một bên để lấy lối đi. Thằng Cò đội cái thúng to
tướng, trong thúng đụng một vò nước, mấy gói cơm nắm và cái áo ướt mồ hôi nó
vừa cởi ra cuộn lại, trên thúng úp chiếc nón lá rách. Tôi đã chen vào giữa,
quảy tòn ten một cái gùi bé mà má nuôi tôi đã bơi xuồng đi mượn của nhà đi ngoài
xóm bìa rừng từ chiều hôm qua. Con Luốc chạy tung tăng sục sạo trong các bụi
cây.

Lần đầu tiên tôi theo tía nuôi và thằng Cò đi
ăn ong đây. Mấy hôm trước, má nuôi tôi đã kể ti mỉ cho tôi nghe cách gác kèo
ong thế nào, nhưng tôi vẫn chưa hình dung được ăn ong ra sao. Những điều má
nuôi tôi kể, trong các sách giáo khoa không thấy nói. Khoa học tự nhiên ở
trường chỉ mới cho tôi một khái niệm chung chung về xã hội loài ong, về những
lợi ích của con ong, đại khái vậy thôi. Hiển nhiên từ những thời xa xôi thuở
con người ăn lông ở lỗ cho đến ngày nay, người ta vẫn đi tìm lấy mật rừng bằng
cách theo dấu đường bay của những con ong về tổ. Người ta phải khó nhọc lắm mới
đưa được con ong rừng về nuôi thành con ong nhà, vì như thế, việc lấy mật sẽ dễ
dàng và bảo đảm hơn.

Trong kho tàng kinh nghiệm của những nhà.nuôi
ong trên thế giới ghi chép trong các sách vở mà tôi được nghe thầy giáo tôi kể,
không thấy có nơi nào nói đến việc lấy mật bằng cách gác kèo như má nuôi tôi đã
bảo cho tôi nghe vừa rồi.

Thôi, dừng lại nghỉ một lát Bao giờ thằng an
đỡ mệt. ăn cơm xong hẵng đi! – tía nuôi tôi ra lệnh cho chúng tôi như vậy.

Quả là tôi đã mệt thật. Tía nuôi tôi chỉ nghe
tôi thở đằng sau lưng ông thôi mà biết chứ ông có quay lại nhìn tôi dâu? Chúng
tôi đã bơi xuồng đi từ lúc gà vừa gáy rộ canh tư. Thằng Cò thì coi bộ chưa thấm
tháp gì. Cặp chân của nó như bộ giò nai, lội suốt ngày trong rừng còn chả mùi
gì nữa là.

Tía nuôi tôi ngồi tựa lưng vào một gốc cây
ngái, nhồi thuốc lá vào tẩu. Con chó săn trung thành bao giờ cũng ngồi bảo vệ
bên chân chủ. Thằng Cò bưng vò nước ra, ngửa cổ kề miệng vào vò uống nước ừng
ực Bỗng nó đặt vò nước xuống, thúc vào lưng tôi.

–
Đố mày biết con ong mật là con nào?

Hỏi xong, nó đưa tay trỏ lên phía trước mặt.
Tôi đảo mắt nhìn khắp nơi vẫn không thấy gì. Rừng cây im lặng quá. Một tiếng lá
rơi lúc nào cũng có thể khiến người ta giật mình. Lạ quá chim chóc chẳng nghe
con nào kêu. Hay vẫn có tiếng chim ở một nơi xa lắm, vì không chú ý mà tôi
không nghe chăng?

Cao
quá đầu tôi một với tay, có những châm chấm đen không nhúc nhích. Đó là ruồi
xanh đang bay đứng. óng ánh lướt những lá bông súng dưới vũng kia là con chuồn chuồn
bay ngang với những cánh mỏng và dài Bé như hạt khế, cứ lắc lư lắc lư từ đất
nhoi lên và đáp vào một cành ngải khô trên đầu tía nuôi tôi là điệu bay của con
mối cánh.

–
Chịu thua mày đó? Tao không thấy con ong mật đâu cả.

Thằng
Cò nghe tôi chịu thua, nó bèn vênh mặt lên cười, quay sang tôi:

–
Bây giờ mày cứ nhìn kỹ vào khoảng cách giữa hai nhánh châm cao kìa! ờ! Đúng
rồi. Nhìn một chỗ trống ấy thôi nhá. Nó tới liền bây giờ!

Đã
lâu lắm mà sao tôi chưa thấy gì cả. Tôi vừa toan đứng dậy thì tía nuôi tôi đã
đến cầm tay tôi trỏ lên:

–
Đó con thấy nó chưa?

–
Thấy rồi!

Tôi
kêu khe khẽ. ờ, phải rồi Phải hết sức tinh mắt, thính tai mới tìm được những
tay sứ giả của bình minh này. Một con. hai con… ba con… Rồi một đàn mười
mấy con bay nối nhau như một xâu chuỗi hạt cườm, trong những tầng xanh cây lá,
có một. cái chấm nâu đen cỡ đầu đũa vụt qua rất nhanh. Trên nhũng ngọn tràm
cao, đang lướt qua một đàn li ti như nắm trấu bay, phát ra những tiếng kêu
eo… eo… eo… eo… Tiếng kêu thật nhỏ, không chú ý theo dõi thì không thể
nào nghe được.

Chúng
tôi giở những nắm cơm vắt ra. Ăn xong, bấy giờ bóng nắng mới bắt đầu lên. Gió
cũng bắt đầu thổi rao rao theo với khối mặt trời tròn đang tuôn ánh sáng vàng
rực xuống mặt đất. Một làn hơi nhè nhẹ tỏa lên phủ mờ những bụi cây cúc áo, rồi
nhè nhẹ tan dần theo hơi ấm mặt trời. Phút yên tĩnh của rừng ban mai dần dần
biến mất. Chim hót. líu lo. Nắng bốc hương hoa tràm thơm ngây ngất. Gió đưa mùi
hương ngọt lan ra, phảng phất khắp rừng. Mấy con kỳ nhông nằm ươn mình phơi
lưng trên gốc cây mục, sắc da lưng luôn luôn biến đổi từ xanh hóa vàng, từ vàng
hóa đỏ, từ đỏ hóa tím xanh… Con luốc động đậy cánh mũi, rón rén mò tới. Nghe
động tiếng chân con chó săn nguy hiểm, những con vật thuộc loại bò sát bốn
chấn, to hơn ngón chân cái kia, liền quật chiếc đuôi dài chạy tứ tán. Con núp
chỗ gốc cây thì biến thành màu xám vỏ cây. Con đeo trên tấm lá ngái thì biến ra
màu xanh lá ngái.

Chúng
tôi tiếp tục đi tới một cái tráng rộng. Giữa vùng cỏ tranh khô vàng, gió thổi
lao xao, một bầy chim hàng nghìn con vọt cất cánh bay lên. Chim áo già màu nâu,
chim manh manh mỏ đỏ bóng như màu thuốc đánh móng tay, lại có bộ lông xám tro
điểm những chấm trắng chấm đỏ li ti rất đẹp mắt… Những con chim nhỏ bay vù vù
kêu liu ríu lượn vòng trên cao một chốc, lại đáp xuống phía sau lưng chúng tôi.

– Chim đẹp quá, Cò ơi! – tôi tặc lưỡi, kêu lên.

– Thứ chim cỏ này mà đẹp gì!

–
Ơ đây chim nhiều quá. Bữa nào tụi mình đi bắn một bữa đi.

– Thứ đồ bỏ, không ăn thua gì đâu. Mày mà gặp
“sân chim” thì mày sẽ biết…

Nó
nói cách lơ là như vậy rồi cứ cắm cúi đội cái thúng đi. Tôi muốn hỏi về cái
“sân chim”, nhưng vì tự ái và nghĩ nếu mình gặp cái gì cũng hỏi thì
nó sẽ khinh mình dốt, bèn im im đi tới.

Lội qua mấy vũng lầy sâu quá gối, chúng tôi đã đến
chỗ lấy mật.

Tía
nuôi tôi ngồi xuống, dáng rất ung dung. ông tháo miệng túi da beo ra, bỏ cái
tẩu vào. Rồi ông xé mảnh giấy nhật trình cũ, cuộn một điếu thuốc lá to bằng
ngón chân cái bật lửa lên đốt hút.

–
Sắp lấy mật đa, này An! – thằng Cò trỏ điếu thuốc lá to tổ bố đang cháy như cây
đuốc kia, bảo tôi.

Tôi
chẳng hỏi gì thêm, cứ lặng thinh. Nó cũng không thèm chú ý đến vẻ mặt khó đăm
đăm của tôi, cứ nắm tay tôi lôi đi lại còn khoát tay ra hiệu bảo tôi đi thật
khẽ. Tôi nhìn theo ngón tay nó trở lên một kèo ong gác trên cây tràm thấp. Tổ
ong kia rồi. Sự mừng rỡ làm tôi quên phắt cái bực mình vừa qua.

Tôi
lại hỏi:

–
Sao biết nó về cây này mà gác kèo?

– Thằng
mau quên hé! Vậy chớ mấy bữa nay, má nói gì cho mày nghe đó? – nó chành môi ra
cười hì hì, trông cái miệng thấy ghét quá.

Tôi
ngắm nhìn tổ ong như cái thúng, lúc nhúc không biết bao nhiêu ong, dần dần nhớ
lại lời má nuôi tôi kể.

– Rừng
thì mênh mông, biết bao nhiêu cây! Một cây còn biết bao nhiêu nhánh? Biết con
ong sẽ đóng tổ ở cây nào, nhánh nào? Có phải bạ chỗ nào nó cũng gởi mật đâu? Nhưng
làm nghề nào rồi khắc phải thạo nghề ấy con ạ! – Má nuôi tôi đưa mắt trông ra
những cánh rừng tràm lờ mờ khuất sau những bụi cây bình bát dại mọc quanh hè, ngẫm
nghĩ một lúc rồi nói tiếp: – Gió thổi có hạng, cây tốt cũng có vùng. Chọn được
vùng rừng tốt, biết rằng đến mùa xuân tràm sẽ kết nhiều hoa, mình mới định chỗ
gác kèo. Phải xem hướng gió, tính trước đường bay của ong mật. Đó là những chỗ
“ấm”, cây dày, không bị ngọn gió thốc thẳng vào và ít khi có những
dấu chân người đi bắt rắn, người đi đốn củi lội đến..

– Kèo là gì, hở má?

–
Ờ kèo cũng là nhánh tràm thôi. Nó to cỡ cổ tay mang nhiều nhánh con tua túa vào
quãng giữa. Mình chặt lấy một khúc dài hơn thước tây, một đầu có cái nhánh con dùng
làm cái mấu. Chọn được vùng rồi, còn phải chọn cây cây nào vừa kín, vừa im, có
ít. nhiều bóng nắng kia. Con ong không thích đóng chỗ rợp. Ở những nơi đó, bao
giờ mật cũng chua, dễ bị ẩm. Gác chiếc kèo chênh chếch lên cây tràm xong, phải
rửa bớt(chặt bớt) những nhánh chung quanh để khi lấy mật khỏi vướng. Kèo chặt
vào khoảng giữa tháng mười một.. Những cơn mưa muộn sẽ rửa hết mùi sắt ở hai
đầu kèo bị dao rựa chặt, và nhánh kèo cũng đủ thời gian khô đi, cũ đi, giống
với những nhánh khô khác trên cây. Kèo nào còn mùi sắt của con dao mới chặt thì
con ong mật chúa kỵ, nó không bao giờ đóng tổ đâu…

–
Coi bộ cũng không khó lắm hở má?

Má
nuôi tôi vò đầu tôi, cười rất hiền lành. Tôi cũng cười theo. Bà dặng hắng, nói:

–
Chẳng dễ đâu. con ạ! Nhiều người trở thành “dân ăn ong” đã năm mười
năm trong nghề, vậy mà gác kèo xong tới mùa mật, mang gùi lên lưng vào rừng,
lại mang gùi không trở về.

– Ủa!
Tại sao vậy, má?

–
Định không đúng chỗ, đoán sai hướng gió chứ sao?

Mắt tôi vẫn không rời tổ ong lúc nhúc trên cây
tràm thấp kia.

Tía
nuôi tôi đã đi lần tới, đứng phía trên hướng gió. Ông hít một hơi cho điếu
thuốc đỏ lên, và từ từ đưa đầu khói cháy lại gần tổ ong. Quả thật thảo nào
người ta hay nói “như ong vỡ tổ”! Ong vỡ tổ là lúc này đây. Không
biết cơ man nào là ong. Chúng bay vù vù, đen ngòm, loạn xạ, thành một vầng đen
như cái chiếu.

Bỗng thằng Cò kêu “oái” một tiếng hai
tay vò trán lia lịa.

– Có ong sắt, tía ơi! Nó
đánh con một vết đây nè.

Tôi nhanh trí ngược hướng gió chạy ra xa để
tránh bầy ong, và nhân thể bứt vội vàng một nắm cỏ tranh và sậy khô đưa lại cho
tía nuôi tôi:

– Tía ơi, đốt nó đi, tía?

Tía nuôi tôi mỉm cười, khoát khoát tay:

– Đừng? Không nên giết
ong, con à! Để tía đuổi nó cách khác…

Tía nuôi tôi mở túi da beo, lấy vôi bôi chỗ
vết ong đốt trên trán cho thằng Cò. Đoạn ông mở gói giấy, lấy ra cục a nguỵ –
cái thứ thuốc dẻo quánh, màu vàng xỉn mà tôi đã thấy dạo trước – véo một miếng
gắn vào đầu một cọng sậy ông bảo tôi bật lửa lên, rồi đốt cháy miếng thuốc.

Khói vị thuốc bốc hôi quá Tôi chóng mặt ọe ọe
luôn mấy cái tưởng đã nôn rồi. Tía nuôi tôi cầm cọng sậy có gắn miếng thuốc bốc
khói đưa lên kê vào gần tổ ong. Bầy ong hoảng hốt nối nhau bay mất không còn
một con.

Trên nhánh kèo khô còn trơ lại cái tàn ong
sáp trắng to bằng chiếc nón, nặng chĩu những mật vàng. Tía nuôi tôi rướn. chân
lên, gượng nhẹ đỡ nhánh kèo xuống. Ông vắt mật vào cái gùi của tôi, còn sáp thì
ném vào cái thúng của thằng Cò, thấy tôi vét một tí mật dính chỗ miệng gùi đưa
lên mũi, thằng Cò cười hì hì:

– Cho mày ăn thả cửa? Cứ uống no đi. Chỉ sợ
mày say không đi được thôi. Mặt nó nhăn nhó, mấy vệt vôi trăng trắng bôi vào
giữa trán dúm dó lại coi như mặt hề.

– Mày có thấy khỉ ăn ớt chưa hở Cò? – tôi hỏi
nó.

– Ờ? Cho mày cười tao… Chốc nữa, trời xui
đất khiến, gặp con ong lỗ nó táng cho mày một vệt, rồi mày sẽ biết.

Từ sáng sớm đến lúc gần về chiều, tía nuôi
tôi đã gỡ hơn năm mươi kèo ong. Mật đầy cả hai gùi. Tôi mang gùi mật óc ách
đằng sau lưng mà vẫn cảm thấy nhẹ tênh, và tiếc cái gùi bé quá.

– Một tổ nữa kia, tía ơi!

– Thôi để mai. Chà, năm nay mật trúng lắm?
Sáng mai phải mang vài thùng thiếc nữa mới lấy hết mật. Mình mới lấy chưa được
nửa số kèo đã gác mà! – tía nuôi tôi vừa nói vừa đưa bàn tay dính đầy mật ra
cho con chó săn liếm.

Chúng tôi tháo gùi, đặt
đồ lề xuống bên một gốc cây. Cần phải nghỉ, ăn cơm cho lại sức trước khi trở
về…

– Tía ơi! Ở đây có gấu không, tía? – tôi hỏi.

– Rừng này không có gấu đâu. Con sợ à?

– Không! Con hỏi thế thôi. Gấu nó hay ăn mật
lắm. Có gấu, nó sẽ lấy hết mật của mình chứ!

– Ừ, nhưng mà ăn mật thì chẳng lo. Ăn làm sao
hết được mật rừng U Minh này? Chỉ lo… nó ăn con ong thôi!

– Gấu cũng án con ong à?

– Không. Những con khác kia. Chuồn chuồn này,
bọ ngựa này, nhện này… và còn bao nhiêu thứ chim chóc khác nữa. Cả con ó rằn
cũng ăn ong. Chỉ vài con ó rằn là có thể ních trụi một tổ ong ấy!

– Thế ong không đốt họng nó à?

– Đốt thế nào được? Chim ó khôn lắm. Đớp một
cái vào mỏ, là nó lừa lựa cắn nát cái kim ở đít ong ngay? Còn như con chuồn
chuồn thì nó chộp ngang cổ ong, bộ răng khoẻ như hai lưỡi kéo thép của nó xén
đầu con ong làm cho đầu rơi tức khắc, nó không ăn hai cánh đâu, chỉ nhai nuốt
khúc mình thôi?

Tôi ngồi nhìn lên kèo ong, thấy nó cũng giống
như những tổ ong rừng vẽ trong sách vậy thôi. Nhưng có một điều khác là không
phải ngẫu nhiên mà nó đóng trên một cành cây nào đó. Chính tía nuôi tôi đã định
sẵn cho chúng nó một nơi về đóng tổ… Theo như lời thầy giáo của tôi bảo,
ngươi La Mã xưa kia nuôi ong trong những cái tổ bằng đồng hình chiếc vại, có
đục thủng nhiều hạng lỗ con vòng quanh miệng, quanh đáy. Người Mễ Tây Cơ làm tổ
nuôi ong bằng đất nung, như một cái ống có hai cái loa hai đầu, giữa lưng ống
đắp một hình đầu người nho nhỏ làm vật trang trí, dùng hai sợi thừng treo lên cành
cây. Người Ai Cập nuôi ong trong những tổ bằng sành, hình ống dài, xếp chồng
lên nhau, đặt trên bãi cỏ. Ở Phi Châu người ta đục ruỗng ruột một khúc thân
cây, vít kín hai đầu, chỉ chừa một lỗ khoét nho nhỏ cho ong ra vào, treo lên
bằng một đoạn dây nhỏ có mấu, Ở xứ Tây âu, tổ ong lại lợp bện bằng rơm đủ kiểu,
hình thù khác nhau…

Không có nơi nào, xứ nào
có kiểu tổ ong hình nhánh kèo như vùng U minh này cả.

Những con ong vẫn nối nhau bay đi bay về trên
tổ, trước mặt chúng tôi kia. Con nào cũng lượn một vòng tròn trước khi đáp
xuống. Người ta bảo rằng đó là vũ điệu báo hiệu cua loài ong.

– Tía ơi ong chỉ lấy mật chung quanh dây thôi
à?

– Ờ, có khối hoa trong rừng này? Con thấy
không, hễ con ong lượn một vòng trước khi đáp xuống, là báo hiệu nơi khai thác gần
đây, còn nó lượn hình số tám là báo hiệu nơi khai thác ở xa đây…

– Sao tía biết? Tôi ngạc
nhiên, trố mắt hỏi.

– Để ý xem lâu ngày thì biết.

– Thế mà con nghe người ta nói rằng con ong
lượn hình tròn là báo hiệu chỉ đường bay đến nơi lấy mật còn nó lượn hình số
tám là báo hiệu đến chỗ lấy phấn hoa.

– Bậy? Bậy! Nhầm rồi. Nó chỉ báo hiệu nơi
khai thác gần hay xa thôi. Còn lấy phấn hoa nhồi sáp hay lấy mật gì thì cũng là
lấy thôi. Quan trọng đối với con ong là đường bay xa hay gần biết chưa?

Tôi ngẩn người ra một lúc
lâu…

– Ê bộ mày còn nhớ nhà sao mà buồn vậy, An? –
thằng Cò vừa giở nắm cơm ra vừa hỏi tôi.

– Không, tao choáng váng một chút, thôi mà? –
tôi đáp.

Tía nuôi tôi nhìn lên bóng nắng, bảo:

– Thôi liệu dằn bụng đi… rồi còn về, các
con.

Chúng tôi ngồi ăn cơm dưới một bụi cây tràm
râm mát. Bóng nắng nghiêng nghiêng rọi chếch xuống chỗ tôi ngồi. Mấy con gầm
ghì sắc lông màu xanh đang tranh nhau với bầy vẹt mỏ đỏ, giành mổ những quả
chín trên cây bồ đề. Lâu lâu, vài ba trái quá vàng rụng rơi lộp bộp, lăn vào
cạnh chân tôi như hòn bi.