Trong văn hóa người Lào trước thập niên 1980, khi tôi còn sinh sống trong tuổi học sinh cắp sách trong trường học. Chùa Visoun ở làng tôi là một ngôi chùa lớn và có sân chùa quá rộng rãi, cũng là một ngôi chùa chứa chan tụng niệm nhiều nhất với những xác chết đủ kiểu trước khi đi hỏa táng, nhiều khi xác có mùi cả tuần chờ thân nhân tới. Nếu không có thân nhân thì người làng hay gọi nhau đến chia buồn trong đêm, nhiều khi cũng bỏ hòm ở đó mà không có thân đến sáng mai. Nhiều người bệnh từ nhà quê và chết ở bệnh viện đa số đem về chùa, bà con trong thành phố không có, chỉ người làng vài người thôi thì nhiều lúc đêm tôi cũng ghé chia buồn chốc lát. Nhiều khi cả 100 người đầy sân chùa, nấu cháo nấu chè đêm ăn đến sáng, nhiều xác có 4-5 người thôi. Một chiều tôi đứng trước cửa rạp cinema, có một người bạn ở nhà quê vào thành phố sống lâu rồi nói:

– Một người chị ở quê tôi nằm bệnh viện chết đem xác về chùa ViSoun rồi, chỉ có một người mẹ già đi theo thôi, tối bạn ghé chia buồn với cô chết xa làng, không biết cậy nhờ vào đâu. Tôi nói:

– Bạn nói với ông thầy sư đi, thanh niên trong làng đang đứng ngắm em gái đầy ở đây, bạn nói với người ta đi, còn tôi khi cinema tan tôi sẽ ghé sau và tôi nói với người trong phòng chiếu phim:

– Có mấy người cũng cùng làng mà. Nói xong, tôi bước vào rạp cinêma.

Trong 2 tiếng đồng hồ, rạp cinema đã tan, đường phố vắng lặng, tôi tắt điện rạp khóa cửa phòng chiếu phim, trời tối âm u một mình tôi bước ra khỏi rạp. 3 người làm trên phòng chiếu phim cùng làng, người ta ra về trước và hẹn gặp nhau ở chùa với ánh trăng hôm rằm đang đẹp. Rạp cinema với chùa cách nhau có một bậc thang (1 bước thôi) là bước vào đằng sau chùa mà phải đi qua một quãng dài 100 thước mới tới đằng trước chỗ để xác người chết.

Tôi lủi thủi đi một mình, bóng cây hoa cỏ từ đằng sau lìa bên cạnh dưới ánh trăng ra đằng trước chùa. Khi tới tôi đột ngột hỏi người bạn cùng quê với chị mà chết đó:

– Không có ai đến sao? Thấy có 5 người thôi, dưới ánh đèn 60 W mờ mờ với đằng trước chùa rộng như vậy, thấy 2 người già có tuổi và 3 người làng ngồi đó thôi. Tôi hỏi tiếp:

– Rồi 3 người trong phòng chiếu phim có ghé không? Người ta đến cúng rồi mà không ngồi, đứng thì thầm nhau như có chuyện gì mặt mày tái mét rồi đi luôn.

Tôi cúng vài chục đồng và thắp nén nhang trước hình với hai cây nến sáng tỏ trong đêm trên đầu hòm. Hơn 10 cái chiếu rải ngồi 1.2 -2 thước rải sát vào nhau, tôi ngồi đầu cái chiếu xa xác chết gần 10 thước, 3 người ngồi quay mặt vào tôi nói chuyện vui mà quay lưng vào cái hòm, tôi quay lưng ra phía bên ngoài tối đen. Tất cả mọi chuyện êm lành sau một tiếng đồng hồ đó. Tôi ngồi khoanh chân trò chuyện vui với 3 người cùng làng, thì bỗng nhiên cơn gió cụt từ đâu tới và nghe tiếng con mèo gào lên rồi chạy qua phía sau lưng tôi. Lạ thật tất cả mọi người không ngó về phía con mèo mà ngó về phía cái hòm. Tôi không biết con mèo đó màu gì, trong hòm nghe như có tiếng người trở mình thôi. Hai người già với chúng tôi mở nắp hòm thì chẳng có gì nhiều: chỉ có hai bàn tay chắp lễ trên ngực đó buông thẳng xuống và miếng vải trắng phủ trên mặt tụt xuống ngực xác chết thôi, lúc đó tôi với 3 người bạn cũng không thoát khỏi da gà rợn tóc gáy, một người già ở đó nói:

-May mà con mèo không nhảy qua cái hòm, nếu nhải là nguy to, chắc phải đánh thức ông thầy chùa nửa đêm luôn.

4 người trở về ngồi chỗ cũ với khuôn mặt thiếu máu rồi, miệng nói chuyện, đôi mắt ngó lia lịa, tóc tai cả 4 người đã thấy đứng sừng sững duỗi thẳng lên trời, trong lúc đó tôi cố gợi câu chuyện nói vui nhau. Lúc đầu thì có câu nói tiếp nhau cỡ sau 15 phút, tôi thấy cả 3 người im lặng ngó tôi và ngó qua đầu tôi về phía sau, để tôi một mình nói cổ tích, tôi thấy bạn im lặng ngó về phía sau tôi nhiều lần thì tôi để ý: 3 cái mặt ở đằng trước tôi tái mét luôn và 3 người cùng một tiếng: “Ồ!” qua 3 bậc cầu thang chùa, cả 3 người bay ra khỏi chùa xuống đường luôn, không nỡ nói tôi một câu hay họ nói không kịp. Tôi ngồi khoanh chân đứng hình, tôi cố lắc đầu một cái thật mạnh và quay đâu lại: tôi thấy cái chiếu tôi ngồi một góc, góc kia như có người nhấc lên phủ vào đầu tôi, cộng hai bàn chân trắng bạch ở đất, “Ồ!” một tiếng hình như tôi bay lẹ hơn 3 người bạn đó nhiều lần, vì tôi bay từ chùa qua nhà tôi ở đến chợ thì tôi mới tỉnh lại và đi bộ ngược về nhà, da trên đầu tôi y hệt da cóc, thân thể thì da ngỗng còn chưa bằng.

Đêm mai đến rạp cinema, cả 3 người cùng làng đứng ngó mặt tôi với đôi mắt lạ như có chuyện gì khủng hoảng đã trôi qua, tôi nói:

– Đêm qua tôi kiếm các anh không thấy ở chùa và tôi bị ma dọa đêm qua. 3 người ngó mặt nhau và nói:

– Em biết chuyện gì xảy ra với các anh cả 3 người không? Sau tan rạp, 3 người các anh đi lên chùa ra đằng trước chia buồn và chờ em đó. Dưới ánh trăng sáng bên hông chùa, các anh thấy một cô em gái mặc đồ trắng xõa tóc đứng chờ và nói với các anh:

– Cám ơn cả 3 anh đến cúng và chia buồn với người chết mà bà con ở xa. 1 trong 3 người trả lời cô em gái:

– Có gì đâu làm phúc mà? thì 3 người đi đến đằng trước và bước lên cầu thang có 3 bậc thôi và móc tiền mỗi người một ít cúng, cả 3 người thắp nén nhang cắm xuống trước bức hình cô chết đó thì cả 3 người không biết nhấc bước chân đầu để mà chạy, từ 10 đầu ngón chân đến trên đầu nó phồng hơn da cóc nữa, em biết không? Bây giờ nói tới đêm qua còn nổi da gà nè, đêm qua còn không giám thức dậy đi vệ sinh nữa. Tôi hỏi:

– Có gì mà xảy ra, đi 3 người với nhau mà sợ như thế? Một anh nói:

– Cô em gái áo trắng đứng chào đó là cô ở trong hình, là cái xác chết đó? em nghĩ coi?
– Ông bà ông vải tôi, thảo nào 3 người anh bay ra khỏi chùa ban đêm còn lẹ hơn chim bay nữa… Tôi kể lại cốt chuyện trong đêm cho các anh nghe. Đó là thắm mùi vị da gà hay trên đầu nổi da cóc trên đời phải không các anh?