Ngục Trung Thư

Phần 4

Ý kiến cứu quốc của Kỳ ngoại hầu Cường Ðể

Sau đây là bức thư ở Nhật gởi về dâng vua Khải Ðịnh. Ðược biết, dưới tập “Ngục Trung Thư” có in phụ lục bức thư của ông Cường Ðể là Hội chủ Việt Nam Quang Phục Hội gửi về nước dâng vua Khải Ðịnh hoảng sau hồi Âu chiến (1914-1918). Trong thư, ông Cường Ðể ân cần bày tỏ chính kiến cứu quốc.
Chẳng rõ bức thư này hồi đó có dâng tới vua Khải Ðịnh ngự lãm (vua xem) hay không ? Những ý kiến trong bức thư này tuy có nhiều ý đã cũ, nhưng thật cũng có nhiều tình tệ nên sửa thì đến ngày nay vẫn còn mớ. Muốn lưu lại những tài liệu cần dùng cho bộ lịch sử cách mạng mai sau, nên chúng tôi (Ðào Trinh Nhất) nghĩ nên đăng luôn cả bản dịch nàỵ
Mở đầu, ông Cường Ðể nói về mình bỏ nước nhà có đấng trưởng quân (chỉ vua Khải Ðịnh) lên ngôi, rất mừng nghiệp cả được rực rỡ trung hưng ; tuy ông ở trong vất vả ba, nhưng tất lòng lúc nào cũng thương nhà nhớ chúa, bởi vậy ông xin đem ý kiến cứu quốc bày tỏ.
Sau mấy câu chiếu lệ đó rồi, ông Cường Ðể tỏ bày chính kiến của ông như dưới đâỵ
Lẽ thịnh suy
Thiết nghĩ : Có thịnh mà chẳng thế nào khỏi có lúc suy, ấy là vận mạng. Có được mà
chẳng thế nào khỏi có lúc mất, ấy là lộc vị. Một cái mất mà không thể thâu lại được nữa
chính là cơ hội.
Ngôi vua nhà ta từ lúc gây dựng lên ở phương Nam, thần truyền thánh nối hơn 300 năm; tới lúc thống nhất đến giờ, trải 130 năm. Kể về vận mạng và lộc vị, so sánh xưa nay chưa có trào vua nào được thạnh như trào ta vậỵ Trời làm táng loạn, cuộc bảo hộ thành, chúa ôm hư danh, tôi đều nô lệ, mồ hôi của trăm họ, chuyên nuôi người ngoài, bản đồ trải bao đời, bỗng thành cõi lạ. Chắc hẳn Hoàng thượng cũng ngày đêm đốt nhang vái trời, mong được quang phục cơ nghiệp của tổ tiên.
Nhờ di trạch của liệt thánh, anh minh của Ngô hoàng cho nên lòng người chưa chết, vẫn còn nhớ xưa, và lại cơ hội mai sau, thật có dịp tốt, đó chính là thời kỳ có thể chuyển họa thành phúc, mà cũng chính là cơ hội tốt, hơi buột tay một chút thì nó đi mất vậy.
Nhiều nạn là gốc hưng bang, biết lo tất nhiên nảy sáng. Nếu ta biết tự cường, thì trời cũng giúp đỡ.
Cường Ðể tôi trộm nghĩ đại cuộc của thế giới cùng là xem phong trào nổi lên gần đây, nước Pháp bảo hộ thịnh quá sắp đến lúc suy, kẻ xâm lược ta, đầy quá gần tới hồi đổ, tôi xin lấy lý thuyết tỏ bày để làm chứng cho điều đó.
Sau lúc Âu chiến kết thúc rồi, số dân nước Pháp, chỉ còn ngoài 30 triệu mà số dân Ðức còn những 60 triệu dự Người Ðức soi lại gương trước họ đã thất bại vì thiếu ngoại giao, nên chỉ gần đây họ đem toàn lực lo về việc ấỵ Ðức với Nga đã ký mật ước đồng minh từ 5 tháng trước. Ðức vớ Nhật lại hòa hảo thân thiết, đã mấy năm naỵ Một mai, nếu chiến cuộc lại xảy ra — 3 nước Nga, Ðức, Nhật chỉ trong nháy
mắt là họ thành cuộc liên binh. Lúc bấy giờ Anh quốc tất bị ràng buộc về phong trào cách mạng ở Ấn Ðộ và vận động độc lập của dân Ái Nhĩ Lan (Irlande), không còn bụng dạ nào lo
giúp nước Pháp được. Ðịa vị Pháp quốc ở Ðôg Dương lúc đó tất phải rung rinh. Chừng ấy 60 triệu người Ðức có thể đánh 30 triệu người Pháp mà thắng ngaỵ Vậy thì ngay từ bây giờ, người nước mình rán đem chí nằm gai nếm mật mà tính cách rèn sức đợi thờị Ví như con trùng khi nó co mình lại là để cầu duỗi ra, công việc hễ sắp đặt hẳn hoi thì tất là nên. Vì đó mà Cường Ðể tôi xin phơi gan trải mật, đem những ý kiến khu khu tâu bày Hoàng thượng xem xét như dưới đâỵ

1. Một là thâu lòng người :

Muốn thâu lòng người, thì vua với dân nên nhất thể thân yêu nhau. Nước ta từ xưa tới giờ, vua dân trên dưới phâ cách nhau quá nghiêm, thành ra mọi sự tật khổ của dân gian, vua
chúa đâu có hay biết. Trái lại, chính trị chốn triều đình ra thế nào, ngươi dân ở chỗ quê mùa thảo dã cũng không được hỏi tớị Ðến đỗi sự họa phúc lợi hại, không quan hệ dính dấp với nhau chút nàọ
Mối tệ đó, các nước quân chủ như Anh với Nhật, thật là không có. Họ được duy tân là phải lắm.
Vậy xin Hoàng thượng từ nay, nên bỏ những nghi lễ quá nhiều, mở rộng con đường dễ dàng giản tiện cho dân. Lại bỏ cả thói tục kiêng cữ tên tuổi nhà vua một cách vô vị, để tỏ lòng chí thành đối với dân, rồi thường thường thăm nom xem xét những điều tật khổ của họ, và ban bố đức hóa triều đình.
Như vậy để cho vua với dân có mối tình thân như cha con trong 1 nhà, ấy là căn bản rất lớn của cuộc Trung hưng vậỵ

2. Hai là nuôi dân khí (sức mạnh của nhân dân) :

Nuôi dân khí thì phải làm cách nào cỗ võ (cổ vũ : đánh trống và múa; hô hào, khuyến khích) cái tinh thần mạnh bạo phấn chấn của dân.
Dân nước mình ở dưới cái độc oai chuyên chế (giữ lấy quyền và bắt người khác phải theo) đã lâu đời lắm rồị Tham quan ô lại (tham quan = ô lại = quan lại tham lam; tham quan ô lại : gọi chung bọn quan lại ăn hối lộ, làm việc ô danh; ô danh : tiếng xấu, tiếng nhơ), áp bức người ta nhiều bề. Dân thấy bọn đó coi như cọp dữ, xưa nay đã quen sợ sệt, thành ra tinh thần họ bị đồi phế (hư nát và bị bỏ) nhút nhát, trơ trơ gần giống tử thi (xác chết). Tới lúc có thời cơ và công việc đưa lại, không thế nào mình sai khiến thúc giục họ được.
Như thế thì dân khí không bồi dưỡng không được.
Mà bồi dưỡng cách nào ?
Xin phải nghiêm cấm bọn quan lại không cho làm những việc tình tệ. Tới chừng dân khí mạnh lên, thì oai quan phải lụt. Mà oai quan đã lụt, thì đức nhà vua lại càng được dân tôn sùng kính mến thêm.
Một mặt, về pháp luật, những ai là người phạm tội chính trị chân chính, thì nên lấy ơn rộng rãi mà đối đãi với họ. Hiện thời Nam Kỳ đã theo luật tây, Bắc Kỳ cũng định luật mới, duy có Trung Kỳ vẫn để luật cũ, có nhiều điểm phiền hà, mất cả công đạọ Nếu mình không lo châm chước sửa đổi lại, thì tất nhiên là dân họ phải khuynh hướng về luật tây công bằng rộng rãi hơn và phải chán ghét luật cũ rối ren hà khắc. Vậy có khác nào mình xua đuổi nhân dân Trung Kỳ muốn làm bá tánh (dân chúng) ở 2 xứ Nam, Bắc Kỳ cho yên thân hơn.
Một mặt khác, về việc dạy học, như các sách lịch sử giáo khoa (những môn dạy trong trường học) nên đem những sự tích và việc thật của các nghĩa nhân liệt sĩ ra khuyến khích người ta học và bắt chước. Cái cơ sở nuôi cao dân khí quan hệ ở đó. Dân khí đã giàu lòng trung dũng, đến lúc có việc, tự nhiên có thể dùng họ làm đội quân tiên phong trung vua yêu nước.
Việc này tôi xin triều dình nên lưu tâm chú ý cho lắm mới được.

3. Bồi bổ dân sinh, mở mang tài lợi :

Ba là “hậu dân sinh”, làm cách nào cho dân trong nước đều được no dủ giàu có.
Nước Nam nhà mình, nhân dân nghèo khổ, sinh kế lôi thôi, sánh với các nước trong hoàn cầu, nước mình thật là 1 ổ dân nghèo số 1.
Cổ nhân đã nói :”Cơm áo no đủ rồi mới biết sự vinh nhục, kho vựa có đầy rồi mới nói chuyện lễ nghĩa”. Dân mình nghèo khổ thế kia, đói rét thiết thân (chính mình phải chịu), lo sống chưa rảnh thay, trông gì họ có tư tưởng trung vua yêu nước cho được ?
Ngày nay muốn cho mạch nước cho bền, ngôi vua dược vững, không còn việc nào cần kíp hơn là việc cứu sống của dân.
a) Mở hết các nguồn lợi ra, nội là các sản vật trong rừng dưới mỏ, mình phải khai phá, ai là những người chăm lo thực nghiệp, mình phải khuyến khích. Trong dân ai có tài có sức đi ra nước ngoài buôn bán, thì mình nên xin chính phủ bảo hộ để cho họ được doanh nghiệp tự do .
Vả lại bao nhiêu mối lợi sông biển núi rừng, nhà quan nên thực hành xướng xuất, chỉ vẽ cho dân bắt chước làm theo, và cùng làm với dân. Bất cứ ai có thể hùn hiệp để mở xưởng công nghệ (nghề làm bằng chân tay hoặc máy móc), hay là tạo lập các cuộc canh nông, súc mục (chăn nuôi gia súc), xe lửa, tàu thủy, đèn điện, máy nước, v.v…chính phủ nên giúp đỡ họ, bao bọc họ, để họ trăm công ngàn việc, càng mở mang, dưới đất không còn mối lợi gì bỏ phí mà không khai khẩn lợi dụng. Như thế thì của dân ngày thêm dồi dào tức là thuế má nhà nước thu vô ngày thêm đầy dẫy, quốc gia tích chứa sự giàu có ở dân, không còn cách gì hay hơn thế nữa.
b) Cần phải khơi nguồn tài lợi, lại nên tính tiết tiêu dùng; bao nhiêu vật dụng tốn hao, thói tục xa xỉ , phải nên cấm trừ cho hết, xưa nay dân mình hay dua nhau bày đặt hao phí. lại vướng thêm những thói xấu cờ bạc, rượu trà, nghiện hút, chính là đem tiền bạc quăng vào con đường hại thân phá sản, mình vì đâu mà cải cách hay cấm trừ mới được.
Tiền bạc đó nên đem tiêu dùng vào những việc hữu ích cho xã hội, thế thì đã bít được chỗ lậu chi (số bạc tiêu phí), còn thêm mở nguồn tài lợi, lo gì dân không trở nên giàụ Dân đã giàu rồi, bây giờ ta giáo hóa họ, tự nhiên cái tư tưởng trung quân ái quốc có thời và có đất để đâm chồi nẩy nhánh trong tâm bão người ta.
Mấy việc bày tỏ trên đây, nếu như được 1 người ở trên xướng xuất làm gương, quan dân ở dưới sốt sắng bắt chước, đối với lợi quyền kẻ bảo hộ, ta đã không tổn hại gì, mà về sinh mạng nước mình thì nhiều phần lợi ích; há chẳng phải là việc làm lưỡng lợi đó sao ?

4. Sửa sang quan chế :

Việc trọng yếu hơn hết, là sửa lại quan chế, cải lương giáo dục.
Quan chế nước ta xưa nay, bắt chước của Tàu từ ly từ chút, phần nhiều kẻ làm quan chỉ là ngồi trên danh vị hư không (trống không), chứ công việc làm chẳng ra gì. Có việc quốc gia cần dùng, thì lại không có quan chức nào làm được. Những cái tệ chính đó, nói ra không cùng.
Hiện nay nước Pháp văn minh tân tiến, đang làm hướng đạo cho ta, thì ta nên lấy những cái sở trường của họ mà chữa những cái sở đoản của mình đi.
Quan chế nước ta bây giờ nên bắt chước ngay quan chế Pháp quốc mà thi hành. Cơ quan nào tất phải là người làm trọn được chức vụ của quan ấy; có việc gì tất có quan chuyên trách làm xong được việc ấỵ Nhất thiết, các việc công nông, thương vụ, thiết lộ (đường sắt), sơn lâm, đều nên có quan chuyên trách, mà quan ấy cần có chuyên trường, để triều đình không có bọn ăn không ngồi rồi, quốc gia mới có cơ cạnh tranh tiến bộ. Việc tối trọng yếu đó là một vậỵ Ðến như việc giáo dục càng là việc căn bản lớn của quốc gia và nhân dân. Các trường sơ học tiểu học, làm khuôn mẫu rèn đúc quốc dân, ta càng ra sức chỉnh đốn. Tới đạo đức siêng năng, liêm sỉ (liêm khiết và biết hổ thẹn), không thể nào không dùi mài, tinh thần mạnh dạn hùng dũng, không thể nào không vun đắp. Sách giáo khoa cho nhà trường nên chú trọng ở công đức, cách thức dạy trẻ, lại cần kíp việc thể thaọ Nhất là tư cách giáo viên, phải xem xét lựa chọn cho nghiêm, thầy nào phẩm hạnh kém, đạo đức hèn, thì phải đào thải ngaỵ Cái kế lâu dài trăm năm, không có gì hơn là “trồng người”, nhưng cái sức chống dỡ tòa nhà, chẳng phải chỉ 1 cây trụ mà đủ. Bởi vậy, mỗi khoa học nông, công, lâm, khoáng, v.v… đều phải có trường riêng để rèn đúc nhân tàị Tại kinh đô, lập ra các trường chuyên môn, kén chọn những học sinh tốt nghiệp trung học ở các tỉnh cho vào học, rèn đúc cho họ trở nên bậc nhân tài kiến thiết quốc gia mai saụ Vả lại khuôn mẫu quốc dân đều nhờ nhà giáo, cho nên ở kinh đô lại nên lập nên 1 trường sư phạm tối cao, kén 1 người nào có đạo đức tốt đẹp, có giáo dục chuyên tài lên làm giám đốc.
Xin Hoàng thượng đem của tịch súc trong kho ra bồi bổ vào việc quốc dân giáo dục, rồi chọn lựa trong đám thanh niên, ai là người thông minh đứng đắn nhất thì cấp học bổng cho họ đi ra ngoại quốc học. Ðó là đều vẻ vang cho Hoàng thượng và cũng là cách bồi đắp cơ sở quốc dân giáo dục.

5. Dự bị tới ngày nước Nam độc lập :

Những điều cốt yếu đã thuật trên đây nếu có thể mỗi mỗi thực hành, thì tự nhiên lòng người bền, dân khí mạnh, dân sinh (cuộc sống của dân) đầy đủ, việc dự bị độc lập có thể lần lần thành công, rồi 1 ngày kia cơ hội đưa tới, bấy giờ đài múa Ba Lan Ai Cập sẽ dựng lên ở nước nhà vậy (Ba Lan trong hồi Âu chiến, lìa Nga, Ðức và Áo ra mà độc lập, nay thành ra 1 nước hùng cường tân lập; còn Ai Cập xưa bị Anh bảo hộ, sau lúc Âu chiến, dân Ai Cập phấn đấu cách mạng đến đỗi Anh phải buông quyền bảo hộ, để cho Ai Cập độc lập).
Ðến như việc ngoại giao ở Á châu thì ta thân Nhật thân Hoa, ở Âu châu thì ta kết Nga kết Ðức. Thân Bao Tự phục Sở, phải nhờ có sức Tần binh Gia Cát Lượng đánh Tào, trước phải hòa với Ngô quốc. Bọn Cường Ðể chúng tôi đem ngu kiến tỏ bày như thế, gọi là báo đền ơn nợ quốc gia trong muôn một vậỵ
Cơn giông cản trở, những toan đạp sóng chưa được toại lòng, đá núi gồ ghề, chí muốn lấp biển vẫn còn như cũ. Thân nương đất lạ, hồn gửi nước nhà, những điều muốn nói còn nhiều, cúi xin Hoàng thượng soi xét.

Hoàng triều năm Ất Mão
Ngày 15 tháng 8
Vong thần Cường Ðể, cúi đầu dâng thư

Đọc truyện hay đừng quên like và chia sẻ truyện tới bạn bè, để lại bình luận là cách để ủng hộ webtruyenfree. Thỉnh thoảng ấn vào q uảng c áo ngày 1-2 lần để tụi mình có kinh phí duy trì web các bạn nhé!