Vẫn bắt đầu bằng TônHành Giả, con khỉ này đã quệt mực lên sổ sinh tử, tiếp đó còn ăn đàotiên của Vương Mẫu nương nương, ăn linh đơn của Thái Thượng Lão Quân,như vậy Tôn Hành Giả quả thật “thị cùng với trời đất, sống cùng vớitháng năm”. Nhưng lão Tôn lại không ngờ rằng, hóa ra trường sinh bất lão cũng không thoát khỏi bệnh tật, hơn nữa lão Tôn sẽ rất nhanh được nếmtrải nỗi khổ đó. Ngọc Hoàng Đại Đế mời Phật Tổ từ Tây Thiên tới, nhốtcon khỉ dưới Ngũ Hành Sơn, chỉ cho lộ ra chiếc đầu khỉ. Khi khỉ đói thìcho ăn sắt viên nung đỏ, khi khát cho uống nước đồng nung, gió sương đâm xé da thịt, mưa băng, nắng gắt đốt da đó là chuyện thường tình, còn thả côn trùng chui vào hai lỗ tai, hai mắt, hai lỗ mũi và miệng, đủ để lãoTôn chịu đựng. Lúc này lão Tôn đâu có hy vọng “năm trăm năm sau thànhhảo hán”, vậy cái “bất tử”của ông đã trở thành “mong chết mà khôngđược”, trở thành nỗi khổ hình vô hạn. Vậy là, cho dù lúc đó ông nghĩnhững gì, là “không có tự do, thà chết còn hơn”, hay là “ chết thanhthản còn hơn sống vật vờ”, tất cả đều vô dụng, mà mục tiêu khác trongđời người đã được thể hiện rất rõ ràng, đời người không chỉ là dài hayngắn, mà còn có thêm vấn đề chất lượng, cũng có nghĩa là “chỉ số hạnhphúc”. Ai cũng có thể nhận ra rằng, “chỉ số hạnh phúc” của lão Tôn dướiNgũ Hành Sơn đã hạ thấp đến con số âm.

Đời người – nội dung quantrọng này đương nhiên cũng được thể hiện trong sổ sinh tử. Quan lạitrong điện Diêm la dường như cũng rất có ý thức hướng tới tương lai, vìthế họ đã định ra “chỉ số hạnh phúc” cho xã hội loài người và đến naycũng không hề bị lỗi thời, đó chính là ăn uống, trai gái và thăng quanphát tài. Từ đó các loại sổ thực phẩm, sổ công danh được ra đời.

1

Trong các câu chuyện ma quỷ, ngoài sổ sinh tử, loại sổ được bàn đến khá nhiều đó là “sổ thực phẩm”. Sổ thực phẩm là hồ sơ để các quan âm phủ ghi lạitất cả các loại thực phẩm, số lượng thực phẩm mà một người dùng trongsuốt cuộc đời. Một cá nhân được chỉ định có thể hưởng dùng một lượng vàchủng loại thực phẩm nhất định, sau khi đã dùng hết, không còn gì nữa,hoặc là bày thức ăn ra trước mặt anh cũng không thể nuốt nổi nữa, lúcnày anh không muốn gặp Diêm Vương cũng không được.

Động cơ sángtạo quyển “sổ thực phẩm” này đương nhiên cũng xuất phát từ thuyết địnhmệnh. Trong quyển Tiền định lục của Trọng Lộ, người thời Đường có ghi,dưới âm phủ có chức quan chuyên quản lý vấn đề thực phẩm trên trần gian, vấn đề thực phẩm của mỗi cá nhân lại được âm phủ quản lý bằng một quyển sổ riêng. Những người có chức quan từ tam phẩm trở lên, thực phẩm hằngngày sẽ do Diêm phủ cấp phát, chức quan ngũ phẩm trở lên sẽ được cấpphát theo tuần, chức quan từ lục phẩm đến cửu phẩm được cấp phát theoquý, người dân thường không có lộc vị sẽ được cấp phát theo năm. Quyđịnh cấp phát như vậy cũng khá hợp tình hợp lý, bậc quan nhân quý tộc hễ tổ chức ăn uống là coi như tương đương với gia sản của một gia đìnhtrung lưu, làm sao quy ra được số lương thực ít ỏi cả năm của nhữngngười dân lao khổ! Nhưng việc cấp phát ở đây lại có một tầng nghĩa khác, đó là số thực phẩm dùng hằng ngày của lớp quan nhân quý tộc đều có quyđịnh, cho dù là bữa ăn giá trị vạn tiền của Nhiệm Khải, hay lối sống xahoa của Vương Tế, cũng đều được Diêm Phủ sắp xếp, còn đối với tầng lớpthảo dân, cấp cho anh lượng củ cải đường dùng cho một năm, khi bận thìăn khô, khi nhàn tản thì ăn canh, anh muốn chế biến thế nào đó là việccủa anh, có trời mới rảnh rỗi giúp anh soạn thực đơn hằng ngày! Đươngnhiên cũng có thể gọi một cách dễ nghe hơn là “sống theo tập thể sẽthiếu tự do”.

Dựa theo những kiến thức trong xã hội loài người,việc này quá hợp tình hợp lý, tuy nhiên nó cũng chỉ là cách nói củariêng Tiền định lục. Nếu như việc ăn uống đều phải được sắp đặt trước,Phật gia và chúng sinh bình đẳng với nhau, ngay cả những loài động vậtnhỏ bé như chim sẻ, chuột cũng không phải là ngoại lệ, mỗi một đĩa cải,đĩa rau của người dân thường cũng không được ăn tự do. Vì thế, quan điểm thường thấy là không phân biệt giàu nghèo, trên có Đế Vương, dưới là ăn mày, thực phẩm sử dụng trong cả cuộc đời họ đều được chuẩn bị trước.Nhưng cách nói này cũng phân ra làm hai trường phái, phái không gian vàphái thời gian.

Theo quan điểm của phái thời gian, tất cả mọingười trong thiên hạ đều ăn uống theo sự sắp đặt trước, thời gian, địađiểm đều do trời định, ăn ít hay ăn nhiều không phải cứ muốn là được.Mỗi ngày, mỗi bữa ăn những gì, trong sổ thực phẩm đều đã ghi rõ, chỉđịnh cho anh ăn, anh muốn ăn ít đi một miếng cũng không được, tương tự,chỉ định anh không có phúc ăn uống, dù thức ăn có bày ra trước mặt anhcũng không cho được vào miệng. Trong quyển Dật sử, thời Đường có câuchuyện như sau: “Tại huyện Vạn Niên có vị quan bắt trộm họ Lý, một hômông tổ chức bữa tiệc chiêu đãi, mời bạn bè tới ăn món cá lát xào tại nơi làm việc. Trong đó có một vị khách bất ngờ đến, chần chừ không chịu đi, rõ ràng là muốn tới đây ăn cơm, nhưng vẻ mặt lại tỏ ra rất kiêu căng,không tỏ ý muốn ở lại. Quan Lý thấy vậy rất tức giận, bèn hỏi người đócó tài năng gì. Người đó đáp: “Ta biết hôm nay ngài dùng những thực phẩm gì.” Quan Lý lại hỏi: “Vậy ngươi xem trong bữa cơm ngày hôm nay, nhữngngười ở đây ai không ăn được?” Ý ông muốn nói không muốn cho người nàyăn. Không ngờ vị khách này mỉm cười đáp: “Trong tất cả những người ở đây chỉ có ngài là không được ăn.” Quan Lý nổi giận: “Làm gì có lý đó! Bữacơm này do ta làm chủ, sao ta lại không được ăn?” Đang nói, quan Lý thấy một người thúc ngựa đi tới, nói Triệu Dẫn đại nhân nơi kinh thành đangcần triệu Lý mỗ gấp. Quan Lý không dám không đi, bèn bảo mọi người ăntrước, còn nhắc nhà bếp để lại cho mình hai đĩa. Rất lâu sau, quan Lýmới trở về, mọi người đều đã ăn xong, trên bàn bày hai đĩa cá để lạiphần ông. Vị quan bổ đầu cởi áo ngồi xuống ghế, cầm đũa lên, miệng mắngvị pháp sư vừa rồi, rằng: “Chẳng phải bây giờ ta đã được ăn cá sao,ngươi còn ngồi đây làm gì?” Vừa nói dứt lời, từ trên trần nhà có mộtmiếng vữa to chừng ba mươi centimet rơi xuống giữa bàn, khiến đĩa cá vỡtan thành từng mảnh, thịt cá và vụn vữa hòa lẫn vào nhau. Lúc này Lý bổđầu vẫn cố nén cơn giận, nuốt miếng cá như đang nuốt một cục rác vàobụng.

Tương tự, trong cuộc đời, có lúc muốn không ăn cũng khôngđược. Quyển mười, cuốn Tử bất ngữ có ghi lại câu chuyện về một người tuy nghèo khổ nhưng cũng thấy vui, đấy được coi là đại diện cho phái này:“Bờ bắc sông Trường Giang có vị Trương tú tài, mỗi năm anh đều đến Namkinh dự thi, và đều sống trong chùa Báo n. Sau khi trụ trì của chùa làNgộ Tây qua đời, Trương tú tài cũng tỏ lòng đau xót vô hạn, nhiều ngàybỏ không ôn bài. Năm nay, học trò của Ngộ Tây qua sông tới thăm, nói nằm mơ gặp thầy của mình, bảo ông giục Trương công tử đi ứng thí, nói rằnglần này nhất định Trương công tử sẽ trúng bảng. Trương tú tài nghe vậyvô cùng vui mừng, liền hứng khởi qua sông đi ứng thí. Nhưng khi kết quảđược đưa ra, tú tài vẫn “trượt”. Trương tú tài vô cùng tức giận, chửimắng vị hòa thượng nọ, trù cho ông ta chết không được yên. Đêm hôm đóTrương tú tài nằm mơ thấy Ngộ Tây đến nói rằng: “Năm nay Diêm phủ pháilão tăng phân tán chỗ cơm cháo chuẩn bị cho khoa trường. Nhưng một người không tới, lão tăng không biết tống tán chúng đi đâu. Trong đời công tử đã tham gia ba kỳ khoa trường, vậy công tử phải ăn mười một bát cơm vàcháo, vì thế ta đã nhờ tên học trò ngu ngốc của ta tới mời công tử đi.”

Nếu như ăn cái gì cũng đều do số phận sắp đặt, vậy thì người nào, vật nàobị ăn cũng không ngoại lệ. Cũng có nghĩa là, chỉ cần số phận sắp xếp anh phải làm đồ ăn cho người khác thì anh đừng mong thoát khỏi lưới trời.Bắt đầu từ thời Đường, không ít những câu chuyện đều nói tới những chúcừu, chú dê bị giết lấy thịt, sau đó đến chỗ Diêm Vương kêu kiện, kếtquả khi tra sổ âm phủ, thì đó là số mạng đã sắp đặt anh như thế, nên anh phải làm đồ ăn cho vị đại nhân nọ. Vì thế, những oan hồn này cuối cùnglại trở thành những hồn ma gian xảo. Bò dê đã như vậy, vậy nếu là nhữngngười dân thì sẽ ra sao? Bò, dê, người dân hiểu được những điều này, thì sự hòa hợp tốt đẹp giữa âm dương hai giới tất sẽ được bảo đảm, nhữngnăm tháng thái bình không địa ngục, không nhục hình sẽ không còn xa nữa.

Còn theo quan điểm của phái không gian, chỉ quản lý vấn đề thực phẩm cả đời của một con người, vậy thì tổng số lượng phải là một số nhất định, thếcòn thời gian, địa điểm ăn lại không được quản lý chặt như vậy, cũng cónghĩa là, cho dù là lúc nào, chỉ cần anh ăn hết đồ ăn là được mời đếnbáo cáo Diêm Vương. Trong Ngọc đường hiếm thoại của Vương Nhân Dục thờiNgũ Đại viết, Diêm phủ không những có kho hồ sơ chuyên lưu giữ “sổ thựcphẩm” của nhân gian, mà còn có cả một “kho thực phẩm” thực sự. Bất kỳ ai trong đời cần ăn bao nhiêu thực phẩm đều được để trên một mảnh đấttrống dưới âm phủ, bên trên có cắm tấm biển ghi họ tên của người đó.Đương nhiên, những chú gà, vịt, bò, dê mà người này phải ăn cũng đềuđược nuôi ở đó, hơn nữa còn được ghi chú tên chủ sở hữu. (Còn như con bò hoặc con dê này là do mấy người cùng ăn, thì sẽ giải quyết như thế nào? Còn có Vương Tam Tỉ mười bảy năm rưỡi ăn rau dại, lẽ nào cũng có mấyhec ta đất chuyên trồng rau dại dành cho Tam Tỉ? Hơn nữa lại không locho chúng?) Trong Liêu trai có mẩu truyện Lộc số viết, có một kẻ làmquan từng làm rất nhiều việc bất đạo. Một người tu luyện tự xưng có thểbiết được tuổi thọ của người khác, nói rằng kẻ nọ chỉ có thể ăn thêmđược hai trăm đấu gạo, bốn trăm đấu bột mỳ nữa. Kẻ nọ tính toán lượnggạo và bột mỳ một người ăn một năm không quá hai mươi đấu, như vậy ítnhất mình có thể sống thêm được hai mươi năm nữa, thế là ông ta càngkhông kiêng kỵ gì. Chẳng ngờ ông ta bỗng nhiên mắc bệnh lạ, một ngày ănmười bữa, chưa đến một năm ông ta đã ăn hết chỗ gạo và bột mỳ còn lạicủa cuộc đời mình. Điều khiến người ta không thể hiểu nổi, đó là ông tađã biết số gạo và bột mỳ là có hạn, thì “tại sao không đi ăn thịt nhỉ?”

Nếu nói rằng phái thời gian nói thay cho giới Phật môn, thì phái không gian lại bị các nhà đạo đức học lợi dụng, vì thế cho rằng âm ti tạo ra sổthực phẩm, mục đích là khiến con người biết “trân trọng phúc phận” củamình. Nếu như kiếp này đã có lượng thực phẩm với số lượng cố định, vậythì anh càng trân trọng thực phẩm thì anh càng trường thọ. Ngược lại,nếu anh lãng phí của trời, tức anh ăn hết chúng sớm, thì đương nhiên anh sẽ rời bỏ thế gian này sớm. Tác phẩm Lạc thiện lục của Lý Xương Linh có viết, trong trường Thái học có hai học trò sinh cùng giờ, cùng ngày,cùng tháng, cùng năm, có lẽ số mệnh của họ cũng giống nhau, số lượngthực phẩm bọn họ ăn ít nhiều cũng như nhau. Hai người sau này được làmquan, trong đó một người chết sớm, bèn báo mộng cho người kia rằng:“Trước đây ta sinh ra trong giàu sang phú quý, tiêu dùng quá lãng phí,vì thế mà ta chết sớm. Còn các hạ sinh ra trong hoàn cảnh hàn vi, chưađược hưởng thụ nhiều, vì thế mà vẫn sống.” Rồi người đó kết luận rằng:“Con người không nên hưởng thụ và sử dụng quá mức.” Câu nói này nghe rất hay, nhưng hai chữ “quá mức” ở đây lại vô cùng linh hoạt, con người mỗi người có một “mức” khác nhau, vẫn còn không gian lớn dành cho các đạinhân và lão gia thả sức xa xỉ.

2

Sổ thực phẩm và sổ sinhtử tạo nên hai loại thước đo, một là lấy thời gian sống làm giới hạn,một lấy số lượng thực phẩm phải ăn trong đời làm giới hạn, người ta nênnghiên cứu xem nên dựa theo tiêu chuẩn nào để kết thúc cuộc đời củamình. Nhưng từ câu chuyện của Lý Xương Linh có thể thấy rằng, nếu nhưcoi sự phóng túng và tiết kiệm thực phẩm là chiếc van khống chế cuộcđời, vậy thì giữa hai quyển sổ này vẫn có thể thông cảm được cho nhau.Nhưng điều này dường như chỉ phù hợp với những người giàu sang phú quý,còn đối với người nghèo, chút thực phẩm đó nếu “trân trọng” một chút thì bụng sẽ lập tức đứng lên đấu tranh, còn nếu làm cho no bụng thì lạiđoản thọ. Trong quyển Chí lâm của Tô Đông Ba có đoạn viết vui thế này:Nhan Hồi ăn cơm bằng rá, uống nước bằng vầu nên không tránh khỏi cáichết yểu, nếu như ông ta mỗi lần có thể ăn được hai rá cơm, hai vầu nước thì chắc chắn muốn sống đến năm hai mươi tuổi xem chừng cũng khó!

Tuy nhiên, những kẻ giàu sang phú quý lại không muốn “trân trọng phúcphận”, cứ mở tiệc rượu là lên tới hàng ngàn, hàng vạn đồng, ăn không hết thì đổ đi, không hề tiếc rẻ. Nếu bạn nói với anh ta rằng, tuy chỗ đồ ăn đó được kê khai vào quỹ công, nhưng lại nằm trong sổ thực phẩm của anh, liệu anh ta có tin không? Anh ta không tin, và người dân thường cũngkhông tin, rõ ràng là mồ hôi nước mắt của chúng tôi, dựa vào cái gì màcác người tính đó là phúc phận của tôi? Cho đến lúc bệnh gan nhiễm mỡtìm đến, cholesterol trong máu tăng cao, anh làm điều ác giờ đây bị báoứng, có lẽ lúc này anh ta mới nghĩ tới việc “trân trọng phúc phận”,nhưng cũng như viên quan tham ô, ngồi trong tù rồi mới nghĩ tới “bà con, cô bác nơi quê nhà”. Đến lúc này, mệnh trời đã định, anh có điều chỉnhlượng thực phẩm của mình như thế nào cũng vô tác dụng mà thôi.

Tác phẩm Tuyên thất chí của Đới Phù có viết, Lý Đức Dục là tướng quốc nhàĐường, bị cách chức đi Lĩnh Nam. Trước khi lên đường, ông hỏi một vị hòa thượng xem liệu ông có được quay trở lại miền Bắc hay không. Vị hòathượng nói: “Lúc bình sinh, tướng quốc chỉ được ăn một vạn con dê, naytính ra đã được chín nghìn năm trăm con rồi. Vì thế ngài trở lại miềnBắc là vì vẫn còn năm trăm con dê đang chờ ngài quay trở lại ăn.” Ai ngờ vừa nói xong, quan sai của Tiết độ sứ Trấn Vũ trình lên một lá thư,đồng thời tặng cho tướng quốc năm trăm con dê (Khi vị quan sai này xuấtphát chắc chắn vẫn chưa nhận được tin Lý Đức Dục đã bị giáng chức.) LýĐức Dục vô cùng kinh hãi, nói với hòa thượng rằng: “Ta không ăn chúng,như vậy chắc có thể tránh được chứ?” Hòa thượng đáp: “Dê đã được đưa đến nơi này, chúng đã thuộc quyền sở hữu của tướng quốc, ăn hay không thìchúng cũng đã được ghi dưới tên của ngài rồi.” Vì thế, Lý Đức Dục giángchức đi Triều Châu, sau đó đi Nhai Châu, và trút hơi thở cuối cùng tạimột nơi hẻo lánh của tỉnh Hải Nam. Cũng một câu chuyện đại loại như vậy, Dung ảm bút ký của Tiết Phúc Thành kể, có người lúc bình sinh rất thích ăn vịt, mỗi bữa đều phải giết một con làm thịt ăn. Một ngày, anh ta nằm mơ thấy mình lạc tới một đầm nước. Trong đầm nước có một đàn vịt béođang bơi lội, người trông vịt nói: “Đàn vịt này là để cho ngươi ăn!” Lúc tỉnh dậy người này tự cảm thấy rất vui, và giết vịt ăn một cách vô độ.Nhưng về sau anh ta lại mơ thấy mình đến đầm nước nọ, lúc này số vịttrong đầm còn lại không nhiều. Sau khi tỉnh lại, anh ta vội vã lệnh chongười nhà không được giết vịt nữa. Thật trùng hợp, không lâu sau anh tamắc bệnh nằm liệt giường, họ hàng, bạn bè đến thăm nom, ai đến cũng mang cho anh một con vịt đã được làm chín. Anh ta đếm, trùng khớp với số vịt mà anh đã thấy trong mơ, vừa ngạc nhiên vừa sợ, rồi đột nhiên anh takêu lên một tiếng buồn bã. Thường ngày thích ăn thứ đó, bỗng nhiên bịcấm không được ăn, thói quen đó làm sao có thể thu lại được. Xem ra phái không gian cuối cùng cũng vẫn phải quy thuận phái thời gian, càng nhiều càng khó tránh (chết sớm).

Tiết kiệm ăn uống có thể giảm béo,nhưng có thể cứu được mạng sống hay không thì rất khó nói. Nhưng nếukhông muốn sống nữa, anh cứ việc ăn nhiều, uống nhiều, cho dù không đạtđến cấp độ căng bụng mà chết, nhưng việc giảm thọ sẽ có khả năng thànhcông rất lớn. Nhưng có kẻ nào khờ khạo đến vậy không? Đương nhiên là có, hơn nữa, chưa hẳn tất cả đều là những kẻ khờ khạo. Bậc đại hiền như Tín Lăng Quân – Tứ công tử thời Chiến Quốc đã từng dẫn quân binh năm nướcđánh bại quân Tần, lập công lớn gây chấn động các bậc đế vương, bị kẻxấu lên kế hoạch hãm hại, đồng thời bị giáng chức. Từ đó, ông “ngày đêmrượu chè, khách khứa, ham vui tửu sắc”, chỉ trong bốn năm ông mắc bệnhnặng mà chết. Tín Lăng Quân chết được mười tám năm thì nước Ngụy suyvong, giang sơn chuyển sang quyền cai quản của nhà Đại Lương. Đó là hậuquả mà Tứ công tử nước Ngụy cho dù chết sớm cũng không mong được chứngkiến.

Có lẽ mọi người cho rằng câu chuyện ở đây không hề nhắc tới sổ thực phẩm, vậy thì tôi lại kể đến một sự việc khác. Tuy chỉ là mộtcâu chuyện, nhưng nhân vật trong đó là có thực, rõ cả họ cả tên.

Câu chuyện được kể trong Tử bất ngữ xảy ra vào năm Khang Hy. Huyện lệnhhuyện Thạch Khang là Uông Dĩ Hân, có người bạn thân họ Lâm. Lâm Mỗ chếtsớm, sau đó được làm thần thổ địa vùng Thạch Khang. Hai người tuy âmdương cách biệt nhưng hằng đêm họ vẫn gặp nhau trong mơ, vui vẻ như khicòn sống. Một đêm, Lâm thổ địa nói với Uông Dĩ Hân rằng: “Nhà huynh gặpnạn, đệ không dám không nói cho huynh biết, trời định mẫu thân của huynh bị sét đánh chết.” Uông Dĩ Hân kinh ngạc, kêu khóc van xin Lâm Mỗ cứumẫu thân mình. Nhưng Lâm thổ địa nói: “Đây là cái nghiệt của kiếp trước, đệ chỉ là một viên quan nhỏ, làm sao có thể cứu được?” Uông Dĩ Hân vừakhóc vừa van xin, Lâm Mỗ nói: “Chỉ có một cách, huynh nhanh chóng tậnhiếu đạo làm con, tất cả những đồ ăn, đồ uống, chăn màn, quần áo thườngngày bà dùng, tất cả chuẩn bị gấp mười lần bình thường, huynh chịu lãngphí một chút, như vậy tất cả số lộc trong đời cụ đã hưởng hết, lúc đó cụ sẽ ra đi, huynh có thể tận hiếu đến việc cuối cùng, khi đó Lôi thần cóđến thì cũng chẳng có việc để làm nữa rồi.” Uông Dĩ Hân làm đúng theolời Lâm thổ địa, quả nhiên đã tiễn mẫu thân của mình lên đường sớm. Banăm sau, trong một trận mưa gió bão bùng, Lôi thần ghé thăm nhà Uông DĩHân, một tia điện cứ lia vòng quanh chiếc quan tài bà cụ đang nằm, mùisulfur bốc lên nồng nặc khắp nhà, nhưng không tìm thấy mục tiêu, tia sét đó không đánh xuống được. Lôi thần không biết phải báo cáo với Diêm phủ thế nào, đành giáng xuống phá tan ngôi nhà rồi đi, tượng thần thổ địabị đánh cho nát vụn,

Tận hiếu là một phẩm chất tốt đẹp, nhưngkhông nên tận hiếu đến quá mức, phá hoại thiên vật để mang danh tậnhiếu, như vậy lại thành mang cái chết đến nhanh, hiển nhiên không thểchọn phương án này được, trừ phi chết muộn hơn nhưng phải chịu bị sétđánh. Nhưng từ đó chúng ta cũng phải nghĩ rằng, tự tìm đường chết đểtránh né sự trừng phạt của trời, cũng có thể coi đó là kế sách hay giúpđưa lũ dân tặc ngu ngốc vào nhà đá.

Vũ An Hầu Điền Phẫn sau khichết không lâu, vụ việc ông câu kết với Hoắc Nam Vương bị bại lộ, Hán Vũ Đế căm hận nói rằng: “Tiếc là hắn chết sớm, nếu không ta sẽ diệt cảdòng tộc nhà hắn!” Có lẽ vào thời bấy giờ, người chết rồi sẽ được miễnsự truy cứu của pháp luật. Vì thế, một số tham quan khi có dự cảm sựviệc không được thuận lợi, bọn chúng sẽ “hi sinh vì nhiệm vụ” trước, như vậy không những bảo toàn được số tiền đã tham nhũng và cuộc sống hạnhphúc của người thân, mà bản thân mình còn được truy điệu tử tế. Ngườidân nói: “Không phải không báo ứng, mà là thời điểm chưa chín muồi.”Nhưng nếu không đợi thời điểm đến mà hắn đã trốn thoát, vậy anh còn báoứng cái gì đây? Vì thế, kẻ tham quan sáng suốt tốt nhất là hãy biết“chọn ngày mà chết”, chỉ cần chú ý đừng chết trên giường của gái điếmtrong khách sạn là được, thông thường trường hợp đó không thể gọi là hisinh trong lúc thi hành nhiệm vụ được, mặc dù “nghề” của hắn vốn là làmnhững việc như vậy.

3

Gần giống với sổ thực phẩm là sổ lợi lộc, có điều, sổ thực phẩm chỉ giới hạn trong nội dung ẩm thực, còn sổlợi lộc lại bao gồm tất cả thu nhập trong đời, không chỉ có tiền lương,lương thực được cấp phát, mà cả những khoản tham ô, bóc lột của quanlại, thổ phỉ cũng nằm trong đó, chỉ cần anh không bị tóm và nôn chúngra. Nói rằng mỗi người đều có một quyển sổ này, nhưng thực ra nó chẳngliên quan gì đến người nghèo, hỏi “lợi lộc” của người nghèo chẳng khácnào anh tìm ăn mày đòi danh thiếp, như vậy có khác nào anh định lấy họra làm trò cười. Nhưng Diêm phủ lại khăng khăng đòi bình đẳng, có tiềnhay không có tiền đều phải ra ngân hàng lập một tài khoản, thôi thì đành vậy, chỉ có điều sổ tiết kiệm của người nghèo cũng chỉ là những phiếucơm bắt buộc phải tiết kiệm mà thôi.

Lộc có hai loại, cũng có thể nói là ba loại, đối với quan thần thì là “lộc quan”, là lượng thóc gạo, vàng bạc do triều đình cấp, đối với người bình thường thì nó là “lộclãi”, nếu ngay cả “lộc lãi” cũng không có thì chỉ có “lộc ăn uống” – lànhững phiếu ăn. Nhưng trong sổ Diêm phủ, lộc quan không được sạch sẽ như bảng lương hằng tháng, mà tất cả những khoản thu nhập đen, bao gồm cácnguồn thu phi pháp như tiền hối lộ, quà tặng, cướp bóc, chỉ cần “đời anh nên có” thì chắc chắn chúng sẽ được ghi vào sổ này. Về mặt pháp luật ởdương thế, chúng được coi là bất hợp pháp, chỉ cần âm phủ ghi án vào sổlợi lộc, “số mệnh được chỉ định”, thì đó không những hợp lý mà còn hợppháp, hơn nữa đó còn là cái mà thần thánh không thể xâm phạm, bởi “mệnh” là thứ ông trời đã an bài mà không ai có thể can thiệp được. Trongchương Núi phá tiền, quyển m sơn bát cảnh, tôi đã từng nói tới câuchuyện giữa Lô Hoài Thận và Trương Thuyết, Diêm phủ đã mở một xưởng đúctiền dành riêng cho Trương Thuyết, vậy anh có thể nói những khoản thunhập đen này là không hợp pháp ư? Vì vậy, nhìn thấy người ta vàng bạc,của cải đầy cửa, núi vàng, núi bạc lần lượt khuân về nhà, thì nhữngngưởi dân thường chúng ta tốt nhất đừng nên than thở gì, càng không cầnđem luật pháp dương gian ra để nói, chỉ cần nhớ rằng, đó là số mệnh củangười ta! Đây chính là chân lý mà “sổ lợi lộc” muốn nhắc nhở chúng ta.

Đương nhiên, không chỉ hiện nay, mà ở thời cổ đại, những tên tham quan cỡ lớn chỉ là thiểu số, bởi mồ hôi xương máu của người dân là có hạn. “Đi ngàn dặm để nhận chức quan, cũng chỉ vì vấn đề ăn mặc”, làm quan là bát cơmcủa người đọc sách, vì thế làm quan sớm hay muộn, quan to hay quan nhỏ,giữ chức lâu hay chỉ tạm thời, cuối cùng cũng quy kết về một chữ “lộc”.Nói ngược lại cũng vậy, sổ lợi lộc chính là quyển sổ ghi lại hành trìnhphía trước của những kẻ làm quan.

Trong những cuốn tiểu thuyết,người ta chưa xác định các danh mục của sổ lợi lộc, có quyển ghép lợilộc và tuổi thọ lại cùng nhau để bàn luận, rồi gọi chung là “sổ lộcthọ”. Chương Trong ruộng có chôn tiền, quyển mười, cuốn Di Kiên chí bổcủa Hồng Mại viết, huyện Thụy An – Ôn Châu có người thợ mộc tên VươngTuấn, năm đó mười bảy, mười tám tuổi. Một hôm, cậu ta nằm mơ thấy mìnhđi vào phủ quan, gặp quan âm phủ đang ôm hồ sơ đi qua. Vương Tuấn liềnhỏi, viên quan đó đáp: “Đây là sổ lộc thọ của người trần thuộc sự quảnlý của ta.” Mà huyện Thụy An lại vừa đúng nằm trong sự quản lý của ôngta. Thế là Vương Tuần van xin mãi, mong được biết những gì mình đượchưởng trong đời. Sau khi lật tìm, viên quan âm phủ để cậu ta xem, bêntrên viết: “Ruộng không quá sáu mươi mẫu, thọ không quá tám mươi tuổi.”

Dựa theo quyển sổ đó, lộc và thọ đi cùng với nhau, đây là kiến thức màngười thường nào cũng biết: người chết rồi, tiền lương hay tiền dưỡnglão sẽ không được cấp phát nữa. Nhưng rất ít người có “tư duy ngượcchiều” như vậy, nếu dứt khoát không lĩnh nhận khoản tiền lương mà mìnhđược phép có trong đời, thì có phải sẽ kéo dài tuổi thọ, thậm chí có thể không chết hay không? Và thế là có người thông minh biết trước số lương thực của mình lúc bình sinh là có hạn, bèn dùng cách tẩy chay các khoản lộc mà mình được hưởng để kéo dài tuổi thọ. Di kiên chi chí đinh tập,quyển một có câu chuyện như sau: “Quách Đại Nhiệm nhận lệnh tới làm triphủ huyện Vu Tiềm, Hàng Châu. Trước khi đi nhậm chức, ông nằm mơ cóngười đến đưa cho ông một trăm quan tiền và một thưng gạo, nói rằng:“Lộc khoa của lão huynh lúc bình sinh chính là đây.” Sau khi tỉnh dậy,Quách Đại Nhiệm tỏ ra buồn rầu, nếu như lộc ta được hưởng chỉ ít nhưvậy, chẳng khác nào vừa nhận chức đã chết hay sao, vậy tiền đồ của tacòn gì nữa đây? Thế là ông ta thà chết chứ không chịu đi nhận chức. Ôngta không nhận phần bổng lộc này, và đương nhiên cũng không chết được, cứ như vậy nhiều năm trôi qua. Nhưng về sau, triều đình điều tra ra việcđó, lại bổ nhiệm cho Quách Đại Nhiệm làm huyện lệnh huyện Kiến Đức,Nghiêm Châu. Vốn là một thư sinh nghèo, lúc này kinh tế gia đình đang eo hẹp, người nhà cầu xin ông đi nhận chức để giải quyết tình hình túngthiếu hiện nay, đương nhiên không phải chỉ vì “một trăm quan và mộtthưng gạo” phần bổng lộc hàng tháng. Quách Đại Nhiệm đành chấp thuận,sau khi nhận chức, lần đầu tiên ông nhận “một trăm quan và một thưnggạo”, nhưng trước ngày phát bổng lộc của tháng thứ hai một ngày, QuáchĐại Nhiệm đã qua đời.

Có thể thấy, chỉ cần Quách Đại Nhiệm khônglĩnh khoản bổng lộc “một trăm quan và một thưng gạo” đó thì ông ta cóthể sống mãi mãi. Như vậy, Quách Đại Nhiệm quá vớ bở rồi còn gì! Nhưngông trời không dễ bị chơi khăm như thế, bởi đến khi nhà túng đến mứckhông có gì ăn, anh không lĩnh khoản lộc quan đó thì cũng vẫn chết vìđói mà thôi, do vậy, cuối cùng Quách Đại Nhiệm vẫn phải đi nhận chứcquan. Nói mãi, cuối cùng vẫn không thoát khỏi cái “mệnh”.

Hơn nữa còn có cách nói rằng, nếu giữ chức quan mà chỉ ăn không ngồi rồi thìtuổi thọ của người đó cũng bị quan dưới âm ti cắt bớt, giống như QuáchĐại Nhiệm trốn ở nhà không đi nhận chức, không khéo đến một ngày nào đó, ngay cả khoản bổng lộc “một trăm quan và một thưng gạo” cũng bị bốc hơi mất. Điều này cũng có câu chuyện để chứng minh. Trong Bắc đông viên bút lục tục biên của Lương Cung Thần, quyển năm có chương Dung sư chiếtlộc, đây là chương ghi lại câu chuyện tách rời thọ và lộc: “Huyện Ngântỉnh Chiết Giang có một người học trò, viết văn cũng khá nhưng luôn lậnđận lúc khoa cử. Một ngày, anh ta nằm mơ thấy mình xuống âm phủ, ở đóanh gặp một viên quan nhỏ, người đó lại chính là người bạn đã mất củamình. Thế là anh ta liền hỏi dò số công danh bổng lộc của mình ra sao.Viên quan kiểm tra trong sổ âm phủ, rồi nói: “Thọ của huynh chưa hếtnhưng lộc thì đã hết rồi, không lâu sau huynh sẽ được ghi vào danh sáchchết, còn trông mong gì về công danh nữa!” Người này nói: “Thường ngàyta chỉ biết dạy học kiếm sống, càng chưa từng phung phí quá mức bao giờ, vậy tại sao lộc của ta lại hết trước?” Quan âm phủ thở dài, nói: “Huynh nhận tiền học phí của người ta mà lại dạy dỗ qua loa, không nghiêm túc. Theo luật pháp âm phủ, ngồi mát ăn bát vàng, không làm đòi hưởng lợithuộc vào tội lãng phí, bị phạt trừ hết mọi bổng lộc mà người đó đượchưởng, để bù vào những gì anh lấy không của người khác. Người có bổnglộc làm quan thì cắt bổng lộc, người không có lộc làm quan thì cắt lộcăn uống.” Quả nhiên không lâu sau, vị thư sinh này mắc chứng nghẹn khiăn, không nuốt được gì hết, lúc này dù tuổi thọ của anh chưa hết thì anh vẫn không thể không chết.

Nhưng những chuyện đó đều là việc củangười dân không có lộc quan, còn những kẻ gian ác số một như Tần Hội lại không thấy Diêm phủ động đến một sợi lông chân của ông ta, hằng ngàyông ta vẫn ăn no ngủ say, khi chết được chết tại nhà. Nhưng nói đi thìcũng phải nói lại, có thể Tần Hội lại chính do ông trời phái xuống đểthực hiện nhiệm vụ đặc biệt cũng nên. Vì thế, đừng ai nghĩ có thể tìm ra lỗi của ông Trời. Đặc biệt là luật trời, “người có lộc quan thì cắt lộc quan, người không có lộc quan thì cắt lộc cơm”, nó cũng giống như ởtrần gian, quan chức là mạng sống thứ hai của con người, quan càng caothì “mạng sống” giữ được càng nhiều, tương tự trong trường hợp phạm tội, quan cao thì bị giáng chức, quan thấp thì bị cách chức, còn đám dânthường chúng ta không có chức tước thì đành phải để anh bạn dùng để ăncơm kia nghỉ hưu sớm mà thôi. “Anh bạn” ở đây là đầu hay là bát cơm thìkết cục cũng như nhau cả, chỉ có điều, nó có sự phân biệt nhanh tức khắc hay từ từ mà thôi, vì thế ít tham gia vào việc của người khác thôi, từcâu chuyện này chúng ta chỉ cần lĩnh hội được rằng, thọ và lộc luôntương thông với nhau, hết thọ thì lộc cũng tự hết, mà hết lộc thì muốnsống cũng không được, dân thường chúng ta phải biết nắm chặt lấy bát cơm đó của mình.

Ngoài ra, giống như việc có sổ thực phẩm lại có“kho thực phẩm”, dưới cõi âm, ngoài “sổ lợi lộc” ra còn có “kho lộctài”, tương ứng với sổ lợi lộc. Quyển Khuê xa chí của Quách Thoán có câu chuyện như sau: “Huyện Giang Sơn, Cù Châu có người họ Mao, một hôm ôngmơ thấy mình lạc xuống âm phủ, quan âm phủ dẫn ông ta tới một nơi, ở đócó hai dãy nhà lớn, bên trong đầy tiền, nhưng bên trong lại lấy chứcquan của từng người làm mốc đánh dấu, hóa ra đây là bổng lộc của cácquan trên trần gian. Những khoản tiền này đều có hạn định. Thử nghĩ,nhân vật có cấp bậc như Hòa Thân sợ phải xây dựng một nhà kho riêng đểchứa bổng lộc của hắn. Diêm phủ phải đặc biệt mở một trăm chiếc lò rènngày đêm không ngừng đúc tiền, như vậy cũng chưa chắc đã theo kịp tốc độ nhận quà cống tặng của hắn ở dương gian.”

4

m phủ có sổsách ghi lại công danh khoa cử của con người, danh mục cũng không xácđịnh. Trong Di kiên giáp chí, quyển mười tám, chương Dương Công Toàn mơgặp cha gọi loại sổ đó là “sổ văn”, còn trong Tử bất ngữ của Viên Mai,quyển mười một, chương Thú dân sách lại gọi là “sổ khoa giáp”. Tiếp đến, ngoài danh mục thứ tự khoa cử như “Đỉnh giáp”, “Tiến sĩ hiếu liêm”,“Minh kinh tú tài” ra, còn có sổ “Tú dân” được coi như một sự sáng tạomới lạ. Gọi là “Tú dân”, tức chỉ những người có học vấn mà không có bổng lộc, học vấn rộng, viết văn hay, nhưng không có duyên với khoa bảng, và tất nhiên không được hưởng lộc quan rồi. Tuy Diêm Vương nói: “Ngườitrần coi “Đỉnh giáp” là số một thì trên trời coi “Tú dân” là số một”,nhưng số một trên trời không thực tế bằng chiếc bánh ngô dưới hạ giới,vì thế, vị học trò giữ vị trí đầu tiên trong sổ “Tú dân” rất tỉnh táo,không hề hứng thú với chiếc đầu rùa trên trời chút nào.

Bởi côngdanh chốn khoa trường do Diêm phủ quyết định, vì thế vào thời Đường, mỗi đêm trước ngày công bố bảng vàng, Diêm phủ lại phái các quan đưa danhsách tới những nơi tổ chức thi cử. Việc giao nhận giữa âm dương hai giới có phần rất bí ẩn, quan âm phủ mang công văn tới trường thi, đươngnhiên các quan chủ khảo không nhìn thấy quan âm phủ, cũng không nhìnthấy công văn, nhưng không hiểu làm sao mà các quan chủ khảo bỗng xúcđộng, họ lĩnh hội ý chỉ từ phía âm phủ một cách không so đo thắc mắc, dù nội dung những bài thi được xem như thế nào, nhưng căn cứ để điền tênlúc đó hoàn toàn là do thiên ý. Tác phẩm Tục huyền quái lục của Lý PhứcNgôn, người thời Đường có kể câu chuyện thuộc thời vua Đường Đức Tông:“Lý Tuấn thi tiến sĩ nhiều lần không đỗ, năm nay Lý Tuấn nhờ người bạncũ của mình là Bao Cát – giữ chức Quốc tử tế tửu (chủ quản Quốc tử học)giúp đỡ, cũng coi như đã chạy được qua cửa quan chủ khảo. Trước ngàyphát bảng, quan quản lý định mang danh sách những người trúng bảng báolên tể tướng. Hôm đó vừa qua canh năm, Lý Tuấn liền chạy tới nhà Bao Cát hỏi thăm tình hình, giờ này cửa trong vẫn chưa mở, Lý Tuấn bèn đứng bên ngoài chờ đợi. Bên cạnh có quầy bán bánh ngọt, lại có một viên thư lại ở đó, viên thư lại này nhìn như người từ nơi khác tới kinh thành đưa công văn, hắn nhìn chằm chằm vào chỗ bánh ngọt mà nuốt nước miếng. Lý Tuấnthấy đáng thương, bèn mời hắn ăn một bữa no say. Viên thư lại rất cảmkích, bèn nói: “Nói thật, ta là quan lại dưới âm phủ, được cử tới đâyđưa danh sách kết quả thi tiến sĩ. Có phải huynh đang đợi thông tin nàykhông? Danh sách những người đỗ bảng ở đây, huynh cầm lấy mà xem.” Kếtquả khiến Lý Tuấn kinh ngạc, trên bảng vàng không hề có tên anh ta, hóara người khác có quan hệ còn ghê gớm hơn anh ta, đá anh ta ra khỏi danhsách. Nhưng quan hệ có ghê gớm cỡ mấy cũng không bằng có sự ra tay trước của viên thư lại dưới âm phủ, Lý Tuấn bỏ thêm ít tiền, quả nhiên khiếnviên thư lại này sửa tên người trúng tuyển thành tên Lý Tuấn trên bảngvàng. Tất nhiên, danh sách của âm phủ là không có thực, danh sách do chủ quản viết vẫn cần có người sửa chữa, nhưng nếu như danh sách của phíaâm phủ đã được sửa lại, thì coi như đã thông qua được cửa quan chủ quản, danh sách phía dương gian muốn sửa cũng không được.

Nhưng nhưvậy, lẽ ra mười năm sau Lý Tuấn mới đỗ bảng vàng thì giờ đây đã được làm tiến sĩ trước, điều này chẳng phải đi ngược lại với “định mệnh” sao?Không hẳn thế, bởi “định mệnh” ở đây chính là do “Diêm phủ quyết định”,bàn tay của âm phủ sẽ quyết định tất cả. Ngày nay chẳng phải ta vẫn cócâu: “Tháng Sáu học sinh thi, tháng Bảy phụ huynh thi” sao? Vậy thì phải xem những bậc phụ huynh này có qua được kỳ khoa cử của Diêm phủ haykhông!

Không chỉ kỳ thi tiến sĩ, mà cả thi cử nhân, tú tài, thậmchí cả các kỳ thi tuyển học trò tại các phủ huyện cũng đều do thiên mệnh sắp đặt, đều được ghi vào sổ âm phủ. Những câu chuyện về đề tài này cóquá nhiều, chỉ riêng trong Liêu trai chí dị đã có vài chuyện, nếu kể rasẽ khiến mọi người mất hứng, khiến các bậc anh hùng trượt bảng vàng khótránh khỏi thốt lên một câu rằng: “Nếu sớm biết như vậy thì có phải đãtốt hơn không!” Nhưng thực ra những câu chuyện này đa phần viết về những bậc anh hùng rớt bảng, chúng ta có nói, có kể cũng là để tự an ủi mỉnhphần nào.

Cuối cùng ta bàn tới một cơ quan khác của cõi âm, đó là “Phòng mũ ô sa” – chuyên quản lý mũ ô sa của dương gian. Tác phẩm Canhtỵ biên, quyển hai, chương Thích biên tu của Lục sán, người triều Minhcó ghi lại những việc Thích Lan nhìn thấy khi đi xuống âm phủ thời trẻ.Thích Lan lâm bệnh mà chết, rồi xuống âm phủ, nhưng hóa ra lần này Diêmphủ lại hồ đồ bắt nhầm người, thế là phải trả Thích Lan trở lại dươnggian. Trên đường gặp trận mưa rào, tất cả bèn đi vào ngôi chùa Phật trên đường tránh mưa. (Rất ít tài liệu ghi phía dưới aa6m phủ cũng có mưa,có chùa chiền, vì thế tôi đặc biệt chú ý đến điểm này.) Đi vào phòng đầu tiên, trên nền nhà đều là khung cốt của mũ ô sa, Thích Lan đưa tay định cầm lên nhưng không thể di chuyển được nó. Lúc này, người bên cạnh mớinói: “Những cái này không liên quan đến ngươi, cái của ngươi ở đây cơ.”Nói rồi người đó chỉ cho Thích Lan thấy, Thích Lan đưa tay nhấc nó lên,quả nhiên khẽ đưa tay đã nhấc được, bên phía trong cốt mũ có hai chữ“thất phẩm”. Quả nhiên sau này Thích Lan làm đến chức quan Biên tu tạiHàn lâm viện thì qua đời, vừa đúng là chức thất phẩm. Trong tập khác của quyển Canh tỵ biên còn nói, Thích Lan sau này trở thành thủy thần ở hồBà Dương, không biết đó là chức quan mấy phẩm, cho dù là “thần thôngminh chính trực”, chắc chức vị cũng không cao lắm. Nhân vật sau khi chết trở thành thần, lúc sống chẳng qua cũng chỉ là một viên quan nhỏ bé, có người nhìn thấy trên đầu lợn, đầu chó có đội mũ san hô, mũ lông công,bèn giận dữ than trời bất công, có cần thiết như vậy không nhỉ?

Những câu văn vụng về đến đây cũng nên được kết thúc, nhưng phần kết khôngtránh khỏi cảm giác khô khan, cứng nhắc. Cũng may hôm đó gặp mấy ngườibạn, rồi cùng bàn về “sổ âm phủ” và “sổ dương gian”, sổ nào “thắng thế”hơn. Một người bạn bèn nói: “Anh nói rằng sổ âm phủ “giống ở dươnggian”, thậm chí còn phúc tạp và nghiêm ngặt hơn so với dương gian, tôicho rằng chưa chắc. Để tôi kể cho anh nghe về quyển “sổ dương gian” màtôi đã tận mắt nhìn thấy, trong các loại sổ âm phủ mà anh biết chưa chắc đã có.” Sau khi anh bạn kể xong, tôi thử quy nó vào loại “sổ sinh tử”,thấy không thỏa đáng, quy vào “sổ thực phẩm” cũng không phù hợp. Nay tôi xin thuật lại câu chuyện đó phía dưới, xin quý độc giả phân loại giúp.Tuy ở đây có chút trật thứ tự, nhưng nó cũng chính là lối “không có căncứ”.

Bỉ nhân theo học một khoa,làm quan năm mươi năm nay, lộc thu về đương nhiên cũng có, nhưng xem ra vẫn chưa đủ để gia nhập bảng xếphạng đại gia tại các trường đại học bây giờ. Nhưng khoa chúng tôi cũngcó những sự tích đủ để lưu danh thiên cổ, tuy không đến mức kinh thiênđộng địa, nhưng đôi khi cũng khiến quỷ thần phải rơi nước mắt. Người xưa nói: “Thà làm miệng gà, chứ không làm đuôi trâu.” Người nay nói: “Không sợ Xuy Phá Thiên[6], tôi có một chiêu riêng.” Sự việc tuy nhỏ nhưngcũng không phải là không thể gia nhập Vô song phổ[7]. Có điều đáng tiếclà, hiện nay, tuy hầu hết các trường đại học danh tiếng đều đã viết lịch sử trường, nhưng không hiểu vì ai mà người viết kỵ húy không viết những điều như vậy vào quyển “chính sử” của họ.

[6] Tên nhân vật biểu diễn của diễn viên xiếc nổi tiếng Hà Thụ Sâm.

[7] Quyển sách tổng hợp thơ, văn, hình ảnh của bốn danh nhân nổi tiếng thời xưa của Trung Quốc là Hạng Vũ, Tô Vũ, Lý Bạch, Tư Mã Thiên.

Đóchính là vào thời kỳ đấu tranh giai cấp gay gắt, còn khoa chúng tôi lạiluôn có thể tạo ra sự thực để luận chứng cho chữ “gay gắt” này. Tôi xinlấy tài liệu tại chỗ luôn, tài liệu ở đây chính là những sinh viên không cần bỏ tiền mua chỗ ngồi trong trường học, bình quân mỗi năm có thể gây ra hai vụ “phản động”, hơn nữa chủ đề luôn thay đổi theo thời gian, bắt kịp với sự thay đổi của tình thế. Ví dụ, thời kỳ 1963 -1964, đây làthời kỳ “phản đối chủ nghĩa sửa đổi”, năm đó những sinh viên trúng tuyển có đặc điểm là thích chạy dài và học tiếng Nga, hai môn học này đủ đểgiúp họ đào tẩu sang biên giới Trung – Xô (Nga). Chủ đề của giai đoạn1964 – 1965 là “tính phức tạp của cuộc đấu tranh giai cấp”, thế là nămđó, bí thư chi bộ Đoàn của lớp sinh viên tốt nghiệp lập tức rơi vào sađọa, còn kẻ tay chân không được sạch sẽ cho lắm đã được giai cấp vô sảnchúng tôi cứu vớt, trở thành ngôi sao chính trị cấp khoa. Đến nửa cuốinăm 1965, chúng tôi gia nhập lớp “sinh viên chuẩn bị tốt nghiệp”, chủ đề tuy vẫn chưa rõ ràng, nhưng kẻ xử lý và kẻ bị xử lý đều thấy căng thẳng trong thầm lặng. Lúc này, có một sinh viên bất ngờ gia nhập Đảng. Dùngtừ bất ngờ là vì, thứ nhất thư ký chi bộ Đoàn là lớp trưởng còn chưa vào Đảng, mà người này rõ ràng thuộc loại “siêu đẳng” rồi, hai là người này lại ngầu như Thổ Hành Tôn trong “bảng Phong Thần” mà Thẩm Mạn Vân đãvẽ, thường ngày luôn miệng nói cười, vui vẻ làm trò gây cười cho ngườikhác, thật không hiểu, rốt cuộc cấp trên thấy được điểm gì ở cậu ta nhỉ? Lúc đó nghĩ lại, mọi người mới nhớ ra cậu ta thường lén lút ghi chépcái gì đó vào vở, nhìn thấy người khác đi tới là vội vã giấu ngay. Cómột ngày, cậu ta ở trong ký túc giả vờ “khờ khạo” chọc cười cho ngườikhác, có lẽ là muốn nhân cơ hội để tiếp tục thu thập một số thông tintình báo chăng? Mọi người bèn nghĩ kế, nhân lúc huyên náo lộn xộn, mộtngười cướp lấy quyển vở trên người cậu ta. Khi lật ra xem, thật ngạcnhiên, đó không phải là những bí mật ghi chép người nào ở đâu, làm gì,nói gì, mà là ghi lại chi tiết việc một bạn sinh viên mỗi sáng ăn mấycái bánh bao (sau này mới biết, bạn sinh viên này là đối tượng bồi dưỡng được chỉ định trước, chuẩn bị trở thành sinh viên phản động của khóatiếp theo), nếu ngày nào cậu sinh viên này ăn thiếu nửa cái, bên dưới sẽ được ghi chú hôm đó trong cuộc chiến tranh Việt Nam, Việt Nam đã bắnrơi mấy chiếc máy bay của Mỹ, rõ ràng cậu ta đang thể hiện tinh thần“một con ngựa đau cả tàu bỏ cỏ” mà. Cái phiền phức là, báo chí lúc đódường như ngày nào cũng đăng tin máy bay bị bắn rơi, vì thế chỉ cầnngười này ăn ít đi vài miếng bánh bao thì có thể cậu ta đang câu kết với chủ nghĩa đế quốc Mỹ. Những ghi chép này thực sự đáng sợ, những lờinhảm nhí có thể không nói, những điều vô căn cứ có thể không bàn luận,nhưng mỗi bữa ăn hằng ngày đều phải suy xét xem có nên “liên hệ” đến thế lực phản động trong và ngoài nước hay không thì thật là khó.

Trước vụ việc đó, một ngày tôi ăn ba bữa, sáng, trưa, tối mỗi bữa đều ba cáibánh bao (năm 1965, nền kinh tế đã có sự chuyển biến tốt đẹp, nhà ăntrường tôi không giới hạn suất ăn của sinh viên), tuyệt đối không cótrường hợp ngoại lệ. Có bạn học nói tôi thực hiện “kế tự bảo vệ mình”,đó là một câu nói đùa đầy thiện ý, nhưng sau này nghe nói trong “nội bộ” có người từng hoài nghi tôi cố ý “đối phó” với tổ chức. Đó quả là nỗioan ghê gớm.